Ғалымдарға организмнің жұмысын тиімді жұмылдыруға қабілетті көптеген биологиялық белсенді заттар белгілі – физикалық күштердің келуін тудырады немесе мидың жұмысын жақсартады. Кез келген допинг дәл осылай жұмыс істейді.
Ең таңғажайып әсері Nature журналында осыдан бірнеше ай бұрын жазылды: Калифорниядағы бір жыл бойы өсу гормоны мен диабеттің екі препаратын қабылдаған тоғыз еріктінің қартаю процесі тоқтап қана қоймай, кері қайтты.
Эксперимент жүргізілген бір жыл ішінде оның қатысушыларының арнайы ДНҚ таңбалаушыларымен анықталатын биологиялық жасы орта есеппен 2,5 жылға төмендеді.
Осыған ұқсас тәжірибені жақында Британия мен Германиядан келген биологтар тобы жүргізді. Сынақ жүргізушілерге (бастапқыда сынақты шыбын-дрозофилдерге жүргізілді) үш биологиялық белсенді заттан – рапамициннің иммунодепрессантынан, өсудің инсулинге ұқсас факторынан және литий препараттарынан дәрілік коктейль берілді.
Олардың оңтайлы арақатынасын таңдай отырып, ғалымдар үш дәрінің де жанама әсерін бейтараптандырып, тәжірибеден өтушілердің өмір сүру ұзақтығын бір жарым есеге дейін ұлғайта алды.
Американдық ғалымдар тобы ескі жасушаларды мақсатты түрде жоюға қабілетті жаңа дәрі-дәрмектер класын – сенолитиктерді әзірлеу бойынша жұмыс істеуде. Алғашқы сынақтарды лейкемияға қарсы дәрі-дәрмек және табиғи биологиялық белсенді қоспа кверцетин берген 14 ерікті сәтті өткізді.
Қазір бұл екі препараттың комбинациясы неғұрлым ауқымды клиникалық сынақтардан өтуде, бірақ сенолитиктердің басқа да нұсқалары әзірленді.
Ұзақ өмір сүруге бейімділік ДНҚ деңгейінде жазылған деп есептелінеді, яғни оны ата-бабаларынан мұраға алуға болады. Алайда соңғы зерттеулер бұл процестегі гендердің рөлі өте асыра жасалғанын және ұзақ өмір сүргіштердегі тұқым қуалаушылық факторы 10%-дан аспайтынын дәлелдейді.
Дегенмен, біз ДНҚ-да жасына қарай қандай өзгерістер болып жатқанын жақсы білеміз және көптеген ғалымдар бұл процесті дәл генетикалық деңгейде баяулатуға (немесе тіпті толық тоқтатуға) тырысады.
Мысалы, қартайған сайын хромосомалардың ұштары қысқартылады - бірдей, бірнеше рет қайталанатын ДНҚ үзінділерінен тұратын теломерлер. Әрбір бөлініс кезінде хромосомалар екі еселенеді, бірақ бұл процесс соңына дейін жетпейді - және «құйрықшалар» барған сайын қысқа болады.
Бір сәтте - шамамен 40-60 циклдан кейін – бұл ДНҚ-ның негізгі тізбегіне қауіп төндіре бастайды, содан кейін жасуша өзін-өзі жою процесін бастайды.
Алдымен ғалымдар дің жасушаларын бөлу кезінде теломерлердің қысқартылмай, ұзындықтарын сақтап қалатынын анықтады. Бұдан басқа, «құйрықшаны» түтікшеде бөлу кезінде гендік өңдеусіз табиғи түрде екі есе ұлғайтуға болады.
Испандық биологтар ары қарай бет алды. Осылайша түтікшеде тышқандардың «аса ұзын» эмбриондық дің жасушаларын өсіріп, оларды басқа эмбриондарға ауыстырды. Осы эксперименттің нәтижесінде туған балапандар өздерінің туыстарынан орта есеппен ширек ұзақ өмір сүрді – олар баяу қартайған, көбірек жинаған барлық және сирек қатерлі ісікпен ауырған.
Кәрілік күштің құлауының басты себептерінің бірі – қан тамырлары бұлшық ет жасушаларын оттегімен және қоректік заттармен тиімді жабдықтау қабілетін біртіндеп жоғалтады. Сол себептен бұлшық еттердің дегенерациясымен сүйектердің сыңғырлығы да артады, остеопороз дамиды.
Алайда австралиялық ғалымдар ферменттің инъекциясы қан тамырларының өсуін ынталандырып, бұлшық ет пен сүйек тінін сәтті қалпына келтіретінін анықтады – қалай болғанда да, төзімділігі 80%-ға қалпына келтірілді.
Адамдарға сынақ жақын арада басталуы тиіс.
Дереккөзі: https://www.bbc.com/russian/features-5012785
Фотосурет ашық дереккөздерінен алынды
