Қазақстанның зейнетақы жүйесі жаңа кезеңге қадам басуда. Демографиялық өзгерістер, өмір сүру ұзақтығының артуы және зейнетақы жинақтарын басқарудағы икемділікке деген сұраныстың өсуі – бәрі қосыла отырып, зейнетақымен қамсыздандырудың қосымша тетіктеріне деген тұрақты қызығушылықты қалыптастырып отыр. Бұл бағыттағы маңызды шешімдердің бірі – зейнетақылық аннуитет. Бұл құрал азаматтарға өмір бойы тұрақты төлем алуға мүмкіндік беріп, болашақтағы экономикалық немесе саяси өзгерістерге тәуелді болмай табыс көзін қамтамасыз етеді.
Зейнетақылық аннуитет дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді
1998 жылдан бері Қазақстанда жинақтаушы зейнетақы моделі жүзеге асырылып келеді. Бұл модельде міндетті зейнетақы жарналары Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына (БЖЗҚ) түседі. Белгілі бір жасқа жеткенде немесе жеткілікті сома жиналған кезде азамат таңдау жасай алады:
- не төлемдерді тікелей қордан алу,
- не жеке сақтандыру компаниясымен зейнетақылық аннуитет шартын жасасу арқылы өмір бойы ай сайынғы төлем алып отыру.
Зейнетақылық аннуитет — қазіргі таңда азаматтарға заңмен белгіленген зейнеткерлік жасқа жетпей тұрып зейнетақы төлемдерін бастауға мүмкіндік беретін жалғаны жоқ жалғыз жол.
- Ер адамдар бұл шартты 55 жастан бастап жасаса алады,
- әйелдер — 53 жастан бастап.
Бұл үшін қажетті ең төменгі жинақ мөлшері: - ерлер үшін — шамамен 9,1 млн теңге,
- әйелдер үшін — 11,9 млн теңге.
Айырмашылық өмір сүру ұзақтығындағы статистикалық айырмаға байланысты.
Неліктен зейнетақылық аннуитетке сұраныс артты
5–7 жыл бұрын аннуитет «тек таңдаулыларға арналған» өнім сияқты көрінген болса, бүгінде жағдай айтарлықтай өзгерді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің мәліметіне сәйкес, соңғы 10 жылда зейнетақылық аннуитет шарттарының саны 882,7%-ға артқан.
2025 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша, Ұлттық Банктің дерегіне сәйкес, пенсиялық аннуитет бағдарламасы бойынша жалпы сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 154,8 млрд теңгені құрады — бұл 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 39,3%-ға көп.
Сол кезеңде жасалған шарттар саны да 27,3%-ға артып, 17 917-ге жетті.
Аннуитет нарығының дамуына әсер еткен негізгі себептер
Аннуитет нарығының дамуы бірқатар маңызды факторлармен байланысты. Біріншіден, халықтың өмір сүру деңгейінің артуымен бірге қазақстандықтар болашақта тұрақты табыс көзін алдын ала қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие болды — яғни «баламалы зейнетақыны» бекітуге мүмкіндік туды. Екіншіден, аннуитеттік бағдарламалар әлдеқайда икемдірек бола бастады. Мысалы, кейінге қалдырылған зейнетақылық аннуитеттің енгізілуі аннуитет шартына қол қою үшін қажет жинақ көлемін төмендетті.
Сонымен қатар, долларға индекстелген өнімдер, жұбайларға арналған бірлескен аннуитеттер сияқты жаңа шешімдер де пайда болды.
Қаржылық сауаттылық деңгейі де өсіп келеді. Көптеген азаматтар БЖЗҚ-ны жинақтаушы құрал ретінде және пенсиялық аннуитетті өмір бойы табыс кепілі ретінде ажырата алатын деңгейге жетті. Сонымен бірге, нарықтың дамуына цифрландыру да үлкен үлес қосып жатыр: пайдаланушылар өз болашақ төлемдерін есептей алады, бағдарламаларды салыстырып, аннуитет параметрлерін таңдап, келісімшартты қашықтан рәсімдей алады. Сақтандыру компаниялары клиенттік қызметтерді жетілдіруге инвестиция салып, өнімді барынша түсінікті әрі ашық етуге күш салуда.
Өсу әлеуеті мен жүйедегі рөлі
Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, 2025 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша елде 2 472 226 азамат зейнетақылық аннуитет шартына қол қоюға болатын жаста (45–55 жас) тұр. Бұл көрсеткіш 2024 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 1,4%-ға көп.
Осы топтағы азаматтардың шамамен 0,7%-ы ғана биыл аннуитет келісімшартын жасаған.
БЖЗҚ мен жеке өмірді сақтандыру компаниялары (КСЖ) бір зейнетақы экожүйесінде жұмыс істейді, бірақ атқаратын рөлдері әртүрлі:
- БЖЗҚ — бұл көпшілікке арналған жинақтау құралы және базалық «зейнетақы жастығы» болса,
- КСЖ — икемді шарттар, ерте төлем, индексация, тіпті кейбір жағдайларда мұрагерлік мүмкіндіктерді ұсынатын жеке шешімдер.
«Пенсиялық аннуитет халықтың қартаюы, жұмыспен қамтудың тұрақсыздығы, өзін-өзі жұмыспен қамту мен бейресми сектордың өсуі жағдайында аса өзекті. Бұл — зейнетақы жүйесінің ұзақмерзімді тұрақтылығының маңызды элементі бола алады.
Зейнетақылық міндеттемелердің бір бөлігін КСЖ-ға беру — мемлекеттік қорларға түсетін жүктемені азайтуға, бюджет тұрақтылығын арттыруға және азаматтардың қанағаттану деңгейін көтеруге көмектеседі.
Сонымен қатар, бұл әр адамға экономикалық жағдайға немесе реформаларға тәуелсіз, тұрақты табыс көзін алдын ала қалыптастыруға мүмкіндік береді,» — дейді Freedom Life ӨСК аналитиктері.
