Маңызды көрсеткіш – табиғи өсім (туғандар мен қайтыс болғандардың айырмасы) әлі де оң деңгейде, бірақ жылдам қысқаруда. 2023 жылы бұл айырма 70,5 млн адамды құраса, 2084 жылы керісінше болады: қайтыс болғандар саны туғандардан 398,6 мыңға артық болады.
2100 жылға қарай бұл алшақтық туу көрсеткішінің зиянына қарай 12,9 млн адамға жетеді деген болжам бар. Туу коэффициенті – әр мың тұрғынға 10,8, ал өлім коэффициенті – 12,1 болады.
Қазақстандағы жағдай
БҰҰ болжамдары әрдайым шынайы көрсеткіштермен сәйкес келе бермейді. Мәселен, сарапшылар 2024 жылы Қазақстанда 402 мың бала туады, ал 137,9 мың адам қайтыс болады деп күткен. Бірақ ҚР Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес, нақты сандар өзгеше болды: 365,9 мың туу және 132,9 мың өлім. Табиғи өсім – 233 мың адам, бұл болжамнан төмен, бірақ әлі де айтарлықтай көрсеткіш.
Әлемдік трендтен айырмашылығы, Қазақстанда жақын болашақта өлім көрсеткіші туудан асып кетуі күтілмейді. 2100 жылы да оң айырма сақталады: 383,9 мың туу және 308,7 мың өлім, табиғи өсім – 75,2 мың адам.
Өлім себептері
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 2021 жылғы деректеріне сәйкес, өлімнің негізгі себептері – инфекциялық емес аурулар: жүректің ишемиялық ауруы, инсульт, созылмалы обструктивті өкпе ауруы (СОӨА) және қатерлі ісік. COVID-19 пандемиясы да сол кезеңде басты себептердің үштігіне кірді.
Қазақстанда соңғы онжылдықтарда өлім себептерінің құрылымы өзгерді. Егер 2000 жылы алдыңғы қатарда туберкулез бен өз-өзіне қол жұмсау тұрса, 2021 жылы (COVID-19-дан бөлек) негізгі себептер – қан айналымы жүйесінің аурулары, инсульт және онкология болды.
2025 жылдың алғашқы жартыжылдығы бойынша деректер мынадай:
-
Қан айналымы жүйесінің аурулары (ишемиялық жүрек ауруы, инсульт) – барлық өлімнің 23,8%-ы.
-
Жүйке жүйесінің аурулары – 17,3%.
-
Қатерлі ісік – 10,7%.
Бұл үш топ елдегі барлық өлімнің 51,8%-ын құрады. Сонымен қатар, тыныс алу және ас қорыту жүйесі аурулары, сондай-ақ түрлі жазатайым оқиғалар да өлім себептерінің елеулі бөлігін құрайды.
Қорытынды
Дүниежүзі ауқымды демографиялық өзгерістер табалдырығында тұр. Бұл жағдай экономикалық және әлеуметтік саясатты қайта қарауды талап етеді. Ал Қазақстан болса, халық қартаю үрдісін бастан кешіргенімен, әзірге табиғи өсімін сақтап отыр.
Дереккөз: Ranking.kz
Фотосурет ашық дереккөздерден алынған
