Бүкіл әлемдегі өмірді сақтандыру саласы сақтандыру нарығының флагманы болып табылады, Қазақстанда да, Ресейде де сақтандыру нарығының бұл бөлігі соңғы бірнеше жыл қатарынан өсіп келеді. Осындай тренд немен шарттасқаны жөнінде allinsurance.kz сайтының редакциясына «Standard Life» ӨСК» АҚ басқарма төрағасы Ержан Қоңырбаев айтып берді.
- Ержан Еркенұлы, өмірді сақтандыру көрсеткіштерінің өсуін қандай факторлармен байланыстырасыз, осы өсудің негізінде не жатыр? Қазіргі таңда нарықта қандай өнімдер аса танымал?
- Расында, біз өмірді сақтандырудың өсуін байқап отырмыз, алайда Ұлттық банктің есептілігінің ерекшелігіне орай біз осы өсу қай сақтандыру өнімі арқасында болғанын анық байқамадық. Өз тәжірибем бойынша банктік сақтандыру немесе заемшыларды сақтандыру, сонымен қатар өмірді ерікті жинақтаушы сақтандыру екі өнімді атауға болады. Өйткені осы екі сынып та Ұлттық банк ұсынған есептілігінің санатына жатады.
Өсу немен байланысты болды? Біріншіден, банктер тұтынушылық несиелендіру сегментін белсендіреді және бөлшек сатуды дамытады, бұл өз кезегінде, заемшылардың өмірін сақтандыру бойынша өнімдерді сатудың өсуіне әкеп соқтырады. Бұл стандартты өнім, және де сақтандыру сомасы ретінде алынған заемның сомасы болып табылады, ал сақтандыру компаниялары банк алдында заемшы қайтыс болған жағдайда өтелмеген негізгі қарыздың сомасын төлеу үшін жауапты болады.
Өмірді жинақтаушы сақтандыруға келетін болсақ, мұндағы өсу банктердегі депозиттерге сенімсіздіктің пайда болуымен байланысты болған. Өмірді жинақтаушы сақтандыру – бұл өзіне үш бөлікті қамтитын сақтандыру өнімі: өмірді сақтандыру, инвестициялық табыс және қаржылық жылдың қорытындылары бойынша компанияның дивидендтеріне қатысу. Дивидендтерді есепке ала отырып, полистер бұрынғысына қарағанда, едәуір бәсекелі болды.
Мұндай үдеріске Ұлттық Банктің өмірді ерікті сақтандыруды табысты инвестициялық портфельге байланыстыра дамыту бөлігіндегі бастамасы, unit linked деп аталатын өнім ықпал етті. Бұл бөлікте түзетулердің белгілі бір блогы Парламентке енгізіліп, мақұлданды.
- Ал Сіз айтып отырған түзетулердің негізгі мазмұны қандай?
- Бұл түзетулер, бірінші кезекте, процедуралық, сонымен қатар реттеушілік мәселелерді қарастырады. Негізгі кезеңдердің бірі – сақтандыру қорларын қалай бағалау керек. Unit linked өнімі бойынша тәуекел сақтанушы мен сақтандыру компаниясы арасында бөлінеді. Егер бұрын табыстылық мөлшерлемесін қамтамасыз ету бойынша бүкіл тәуекел сақтандыру компаниясына ғана жатқызылса, қазір тәуекел сақтанушы мен сақтандыру компаниясы арасында бөленетін болады.
Бұл түзетулер нормативтік-құқықтық актілер деңгейінде болады. Қазірше бұл осындай өнімдерді ұсыну мүмкіндіктері жайлы жалпы сөз!!!
Яғни, шартты түрде айтқанда, 2-3 % кепілдендірілген мөлшерлеме болса, одан жоғарғысының барлығы – кепілдендірілмеген мөлшерлеме болады. Осыған байланысты қорлардың есептелуіне тәсілдемелерді өзгертеді, ал бұл өнімді едәуір икемді және инвестициялық өнім етіп жасайды. Сақтанушыға онлайн режимінде мобильді қосымшалар арқылы инвестициялық портфельдің құрылымын өзгерте алады: өз қорланымын бір портфельден екінші портфельге ауыстырады. Клиенттің өзі табыстылықты қадағалап, табыстылықты анықтай алады, бірақ бұл ретте сақтандыру қорғауды сақтай алады.
- Бұл тек unit linked өніміне ғана қатысты болатын жалғыз өзгерістер ме, әлде тағы бірдеңе жасалады ма?
- Заң әлі қабылданбады, бірақ біз бұл өзгерістер салық салу саласында да орын алатынына сенеміз, белгілі бір босаңсуды күтеміз. Бұрын болған салық салу схемасын пайдалану алдында талқыланып жүрген еді: сыйлықақылар табыс салығы салынған табыстан енгізіледі, бірақ төлемдер табыс салығымен салынбайды. бұл жақсы бір ынталандыру болады.
Екінші кезеңде ынталандыруды күшейту және көрші елдермен салық салу шарттарын теңестіру үшін салықтық жүктемені әрі қарай төмендету қажет. Қазір бізде Ресеймен салық салу бөлігінде арбитраж бар. Мысалы, Ресейде өмірді сақтандыру полисі бойынша жылына 120 мың рубль шегінде төлемді енгізіп отырған клиенттің бұл төлемдерді төлеу кезінде салық салудың жоқтығынан бөлек шегеруге жатқызуға құқығы болады. Яғни полисті Қазақстаннан гөрі, Ресейден сатып алу тиімдірек болады.
- Ал өмірді сақтандыру өнімдеріне қатысты кепілдендіру жүйесіне қатысты қандай өзгерістер болды?
- Кепілдендіру жүйесіне қатысты біз 2012 жылы ЖОМС (ОСНС) бойынша аннуитеттерді және зейнетақы аннуитеттерін кепілдендіру жүйесіне қатысты пайдаланылған тәжірибеге ораламыз. Кепілдендіру схемасы біраз өзгереді, бірақ жалпы, кепілдіктер төлемдер бойынша қалады, және төлемдердің үздіксіздігі де кепілдендіріледі.
Бұрын сақтандыру портфельі, сақтандыру сыйлықақысы кепілдендірілген. Бұл тәсілдеме өте күрделі және шығынды болатын. Менің ойымша, тек төлем ғана кепілдендірілсе, жеткілікті. Бұл ең негізгі өзгеріс. Қазір өмірді сақтандыру компаниялары кепілдендіру қорының жұмысына белсенді қатысатын болады. Сондай-ақ қорды басқаруға да қатысады.
- Кепілдендіру және өмірді жинақтаушы сақтандыру жайында сөйлесейік. Клиенттер көбінесе банктердің депозиттерін таңдайды, өйткені ол жақта депозиттерді кепілдендіру қоры тарапынан кепілдіктер бар. Жинақтаушы сақтандырумен байланысты өнімдерді алатын болсақ, олар әркез сақтанушылардың сенімділігі және сақтандыру компаниясы жойылған жағдайда, міндеттемелердің орындалуы бөлігінде күмән тудыратын. Қазіргі таңда жинақтаушы сақтандыруды кепілдендірумен байланысты мәселелер қарастырылып жүр ме?
- Біз Батыс Еуропада және АҚШ-та өмірді ерікті сақтандыруды кепілдендіретін көптеген қорлар бар екенін білеміз, және бұл саланың дамуына, оның тұрақтылығына және алдыңғы қатарға шығуына игі ықпал етеді. Бізде қаржы нарығының дамуында үйлесімсіздігі бар екендігін, біз банктерге көбірек назар аударатынымызды мойындауымыз керек. Ал біз өмірді сақтандыруға көбірек назар аударуымыз керек, өйткені бұл тұрақты бизнес. Дағдарыс көрсеткендей, бізде орын алған қаржы нарығының құлдыраған кезде, өмірді сақтандыру саласы орнында қалды. Яғни ол қатып қалды, бірақ құлдырамады, сақтандыру компанияларының клиенттері ақшаларын өмірді жинақтаушы сақтандыру бағдарламаларынан алмады. Өмірді сақтандыру – бұл өте кертартпа бизнес, сондықтан қаржы нарығында өзгермелілікке ұшыра бермейді. Дегенмен клиенттердің сенімділігі және саланың тұрақтылығы үшін өмірді сақтандыру шарттары бойынша кепілдіктерді қамтамасыз ету тетіктерін қарастыру қажет, және лайфты дамыту мәселелерін жүйелі түрде қарастыру қажет.
- Өмірді сақтандыру саласын жүйелі түрде дамыту жайлы айтқанда, Сіз нені меңзеп тұрсыз?
- Мұнда белгілі бір тізбек болуы тиіс: жүйелі дегеніміз өмірді сақтандыру саласының экономикадағы рөлін, мақсатты көрсеткіштерді, мақсатты аудитория, сатулардың толық циклын дамытуды түсіну: полиске қол қоюдан бастап активтерді орналастыруға дейін, экономикада лайфтың құралдарын пайдалану.
Менің ойымша, жүйелі – бұл мемлекеттің ұзақ мерзімді инвесторлар ретінде өмірді сақтандыру компанияларының пайдасына қарай таңдау жасаса екенді білдіреді. Бүкіл әлемде солай. Өйткені тек лайф компанияларда «отыз жылдық» полистері бар, тек лайф компаниялары «ұзын» облигацияларды сатып ала алады, тек лайф компаниялары өзінің қаржылық ағынына қарай клиенттерге «ұзын» заемдарды бере алады. Біз қай қаржы институттары қай жобаларды қорландыратындығын білуіміз керек. Бізде активтердің дюрациясы пассивтердің дюрациясымен сәйкес болуы тиіс. Сондықтан, егер сіз «ұзаққа» несие беретін болсаңыз, онда сіздің активтеріңіз де «ұзақ» болуы тиіс. Мысалы, ипотеканы алсақ... Банктен 20-жылдық ипотеканы беруді қалай сұрайсыз, егер оның қорлануы тек қана 5 жылғы болса.
- Аннуитеттік сақтандырудың, әсіресе зейнетақы аннуитеттерінің елеулі құлдырауын қалай түсіндірер едіңіз? Бұл немен байланысты болды?
- Бұл жағдайда факторлардың шиеленісуі орын алуда. Бірінші фактор – бұл демография. Өйткені зейнетке шығатын адамдардың саны толқынды тәуелділікке бағынады, қазір біз демографияда бәсеңсуды байқап отырмыз, қазір аздаған адам саны зейнетке шығуда, бұл зейнеткерлік жасының кезеңдік ұлғаюымен де шарттасқан. Екінші фактор – зейнетақы аннуитеті бар адамдар үшін зейнетақы төлемдерін міндетті индексациялауды енгізу. Бұл зейнетақы аннуитетін сатып алу үшін бағаның шегін көтерді. Бағасын еселеп өсірді десек болады. Алдында бұл жүйе зейнетақы аннуитеті өмір бойғы зейнетақыны қамтамасыз етудің аса қымбат емес құралы болатындай етіп құрылған. Нақты айтқанда, салымшының салыстырмалы түрде азды ақшасын оның өмір бойғы зейнетақыға айналдыратын жалғыз құрал болған. Енді бұл құрал жалпыға қолжетімді емес, қымбат болды. Бұл дұрыс емес.
Егер мемлекет аннуитет бойынша зейнетақы төлемдерінің индексациясы бойынша талаптарды қойса, онда индексация бойынша шығындардың бір бөлігін мемлекет өтегені дұрыс. Индексация мөлшерлемесінің бөлігін қаражаттандыру түрінде болса да. Неліктен бізде жеңілдік несиелендіру және ипотека бойынша бағдарламалар бар да, ал зейнетақы аннуитетін қалың бұқара топтары үшін баға шегін төмендету арқылы қолжетімді етуге мүмкіндік беретін бағдарламалар жоқ?
Индексация болуы керек шығар. Онда ол зейнетақы қорында да болуы тиіс. Бірақ қазір ол онда жоқ, ал зейнетақы аннуитеттері үшін ол бар. Немесе мемлекет зейнетақы аннуитеттерінің дамуын басқа бір тәсілмен ынталандыруы керек.
- Ал Сіз қандай ынталандыруды ұсына аласыз?
- Индексацияға қойылатын талаптардан басқа, зейнетақы аннуитеттің құнына өмірді сақтандырушылары сатып алатын инвестициялық құралдары бойынша сыйақының төмен мөлшерлемесі де ықпал етеді. Егер зейнетақы аннуитеттерінің қолжетімділігін ынталандыру бойынша шараларды кешенді түрде қарастыратын болсақ, онда инвестициялық құралдар бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялауды, оған қоса зейнетақы аннуитеттер үшін индексацияланатын төлемдер бөлігін субсидиялауды ұсынуға болады.
Егер инвестициялық құралдар бойынша табыстылық мөлшерлемесін 2-3%-ға дейін көтерсек, онда бұл зейнетақы аннуитетін сатып алу үшін баға шегін төмендете алады. Бір сөзбен айтқанда, мемлекет субсидиялау арқылы зейнетақы аннуитетін сатып алуын ынталандыра алады, өйткені оның бағасы халықтың басым бөлігіне қолжетімді болады, ал зейнетақы аннуитеті лайықты өмір бойғы зейнетақыны қамтамасыз етеді. Зейнетақы аннуитеті өмір бойғы төлемдерді жүзргізетіндігіне назарыңызды аударамын, ал зейнетақы қорынан түсетін төлемдер 80 жаспен ғана шектеледі.
- Сіз сақтандырушылар институционалды инвестор болуға тиіс деп айтқан едіңіз, бірақ мемлекет зейнетақы аннуитеттерінің қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін зейнетақы аннуитеттері жүйесіне субсидияларды құю керек деп отырсыз. бұл қаншалықты дұрыс?
- Мемлекет салымдардың ұзақ мерзімділігін де, олардың жоғары табыстылығын да қамтамасыз ететін құралды ұсына алады. Мысалы, бұл арнайы ұзақ мерзімді облигациялар болуы мүмкін, олардың сыйақы мөлшерлемесі 2-3%-ға артық болып, олар зейнетақы аннуитеттерін қамтамасыз ету үшін арнайы қарастырылуы мүмкін. Бұл жағдайда зейнетақы аннуитетінің құны төмендейді, ал мемлекет болса «ұзын ақшаға» ие болады.
- «Ұзын» жобалар үшін өмірді сақтандыру сияқты бизнесті дамыту үшін ұзақ мерзімді стратегия қандай болуы тиіс? Сіз реттеуші және мемлекет қалайша бұл нарықты дамытатындығын түсіндіре аласыз ба?
- Расында да, тез жұмыс істейтін ынталардан басқа біз ұзақ мерзімді перспективаны ойластыруымыз керек, яғни біз қайда бара жатқанымызды және бизнесті қалай жоспарлағанымызды білуіміз керек. Егер қадағалаушы орган ағымдағы жағдайға қарай реттеу нормаларын өзгерте беретін болса, онда бізде перспективаға кешенді көзқарасымыз да болмайды. Бұл бизнеске кедергі жасайды.
Өмірді сақтандыруды және аннуитеттік сақтандыруды дамытудың ұзақ мерзімді мемлекеттік стратегия қажет, оған сәйкес сақтандырушылар өзінің ұзақ мерзімді жоспарлауды жүзеге асыратын болады, өйткені жоспарлаудың 3-5 жыл ағымдағы көкжиегі алдағы 20-30 жылға бизнесті «қарауға» мүмкіндік бермейді.
- ДСҰ перспективасын және өмірді сақтандыру секторының жағдайын ескерсек, қандай стратегиялар тиімді болуы мүмкін?
- Қазақстандық нарықты бәсекеге қабілетті етіп жасау үшін кейбір реттеу нормаларын бәсеңдетіп жіберуге болады. Бірақ бәсеңдетпесе де болады... ДСҰ-ға енетінімзді ескерсек, агрессивті шетелдік инвестициялар мен бейрезиденттерден қорғанудың негізгі құралы нарықта қызметтің бизнес стандарттарын белгілеп, қадағалайтын кәсіби ӨРҰ (СРО) құру болып табылады. Сақтандырушыларға ӨРҰ құруға ештеңе кедергі бола алмайды, бірақ өзін-өзі реттеуді мойындау реттеуші тарапынан болуы керек. Осыдан біз болашақ дамуды көріп отырмыз.
Реттеушінің нарықтың қаржылық тұрақтылығына қатысты белгілі бір күмәні бар. Алайда Қазақстандағы лайф нарығының алдыңғы тарихын қарайтын болсақ, қанша сақтандыру компаниясы банкроттыққа ұшыраған? Қанша клиент нақты зардап шекті? Бірде бір клиент зардап шеккен жоқ. Барлық клиенттер, егер олар банкрот болған компаниялардың полистерінің иелері болса,төлемдерін алды, оны кепілдендіру қоры төледі. Қандай да қауіп төнген кезде, дефолт компаниялардың кепілдендіру жүйесі және портфельді табыстау сенімді етіп жұмыс істейді және нарыққа өзін-өзі реттеу үшін кейбір мәселелержі беруге болады.
- ДСҰ тақырыбы, расында да, бір-екі жылдан кейін шынайылылыққа айналады. Өмірді сақтандыру нарығында ойыншылар санының өсуін болжамдайсыз ба және бұл бәсекелестікке қалай әсер етеді?
- Мен дұрыс бәсекелестік болғаның құптаймын, нарық та осыған дайын, деп ойлаймын. Бірақ біздің нарығымыздың мүмкіндіктерін Қазақстанға келуі мүмкін шетелдік компаниялардың мүмкіндіктерімен салыстыру қажет. Мысалы, Еуроодақ пен Қазақстанның ЖІӨ салыстыруға болмайды, өйткені біздің экономикамыз тарихи тұрғыдан әр түрлі, біз бұдан ұтылатынымз анық. Сонда да бізде Еуроодақ пен Қазақстандағы өмірді сақтандырушылары үшін капиталға қойылатын талаптарды салыстыруға тырысады, және көбісі кімнің әмияны қалыңдау болса, сол күштірек деген негізгі қорытынды шығарады. Бізді әрқашан шетелдік компаниялардың келуімен қорқытады. Бірақ, шын мәнісінде, бұл өте игі іс, өйткені олар біз үшін бәсекелестік емес, жаңа технологиялар мен тәжірибемен алмасу.
Мен біздің реттеушіміздің бизнеске қойылатын талаптары біздің нарығымыздың сыйымдылығы мен мүмкіндіктеріне сәйкес болғаның қалаймын. Бұл салыстыру абсолютті мәндерден басталмасын, бизнес үрдістердің тиімділігі, капиталға қайтарымы, сапасы бағаланса екен. Жалпы, бұл бағалау бизнестің артықшылықтары мен кемшіліктері нақты көрінетін критерийлер бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Сандық параметрлер біздің ЖІӨ, бір адамға шаққандағы табысымызбен, бір адамға шаққандағы сыйлықақы мөлшерімізбен сәйкестенуі тиіс. Ал біз барлығын абсолютке аудартсақ, біз міндетті түрде ұтыламыз. Бұл қате көзқарас.
- Сіздің ойыңызша, компаниялар үшін қандай артықшылықтар орта мерзімді перспективада бәсекелестік позицияны құрайтын болады?
- Жоспарлаудың көкжиегіне қарамастан, бұл әрқашан клиентке бағыттаушылық, икемділік және ұтқырлылық болып қалады.
- Икемділік пен ұтқырлылық деп нені айтасыз?
- Икемділік деп unit linked өнімін шартты түрде атауға болады. Яғни клиент кез келген сәтте стратегиясын өзгерте алады. Өз жинаған ақшасын өнім бойынша кез келген валютаға, құралға немесе инвестпортфельге аударуға мүмкіндігі бар. Икемділік бұл барлық жастағы әрбір клиентке арналған кеңсе деп айтсақ болады. Ұтқырлылық – бұл жаңа технологиялар. Бұл мобильді қосымшалар, онлайн режимінде қол жеткізу, смартфондар, гаджеттер және т.б. арқылы түрлі операциялар. Делдалдың қатысуысыз, компания кеңсесіне бармай-ақ және т.б. жаңа технологиялар көмегімен сақтандыру. Біз клиенттің кез келген тілектеріне дайын болуымыз керек. Біз әрбір клиент лайф – бұл өмірдің кез келген жағдайында: туғаннан бастап өліміне дейінгі кезеңдерге бағытталғаның түсінгенін қалаймыз.
- Клиентке бағыттаушылық – клиенттің сөзі әрдайым дұрыс дегенді білдіреді. Сіз осы қағиданы ұстануға дайынсыз ба?
- Иә, деп жауап беруге болады, бірақ лайф – бұл ең алдымен бизнес екендігін ұмытпау қажет, кез келген бизнесте «акционер, клиент және компания» үштіктегі теңгерім қажет. «Клиенттің сөзі әрдайым дұрыс» қағида іс жүзінде іске аспайтын, тек ресми түрде айтылған қағида. Егер компания болмаса, онда клиенттің сөзі мың жерден дұрыс болса да, ешқандай қызмет болмайды. Дәл осы пікір акционерлерге де қатысты айтылған. Акционерлер өте бақытты бола алады, бірақ клиенттер риза емес. Бұл да жаман. Сондықтан теңгерім қажет. Бұл клиенттің, акционердің және сақтандыру компаниясының мүдделері арасындағы ортақ мақсат.
- Сіз жақында компанияның басшысы болып тағайындалдыңыз. Сіз қандай жоспарлар мен перспективаларды көздеп отырсыз?
- Нақты өз компаниямда бизнесті жүйелі түрде құру керек деп ойдаймын. Ол қандай да бір тұлғаға байланысты емес жұмыс істеу керек. Әрбір қызметкер өзінің функционалдық міндеттерін анық түсініп, бірақ әмбебап болғаның қалаймын. Бұл икемділікті, ұтқырлылықты да, клиентке бағыттаушылықты да жоғарылатады. Егер бізде осы үш нәрсе болмаса, біз нарықта бәсекелі бола алмаймыз.
Мен команданы құру емес, командалық рухты жетілдіру міндетін алға қойып отырмын.
- Қандай өнімдерді дамытуды жоспарлап отырсыз, немесе мамандандырылу болады ма?
- Біз әмбебап компаниямыз. Біз сатуға тұрарлық нәрсенің барлығын сатамыз. Әрине, біз реттеуші өмірді ерікті сақтандыру саласына ерекше назар аударғаның қалаймыз. Өйткені мұнда үлкен әлеуетті көріп отырмыз
Дереккөзі: https://allinsurance.kz/insurer/interview/6538-erzhan-konurbaev-k-razvitiyu-strakhovaniya-zhizni-nuzhno-podkhodit-sistemno
Фотосурет http://new.fgsv.kz, www.kursiv.kz. сайттарынан алынды.
