- Дулат, бізге өзіңіз туралы, зейнетақы жоспарын жасау халықаралық сақтандыру компанияларының мүмкіндіктері туралы айтып беріңізші.
- Мен 2010 жылдан бастап тәуелсіз қаржы кеңесшісі ретінде қаржылық консалтингпен айналысамын. Республика азаматтарына өмірді сақтандыру және инвестициялық мәселелер бойынша кеңес беремін. Мен Қазақстан мен шетелдік сақтандыру компанияларының өкілі болып табыламын.
Осы саладағы алғашқы тәжірибемді «Save Invest» швейцариялық компаниясынан алдым, ол ТМД елдерінде «Medlife Insurance Ltd» халықаралық сақтандыру компаниясының өнімдерін алға бастыруға айрықша құқығына ие болды.
Мәлімет үшін, «Medlife», 1828 жылы эрцгерцог Йоханнес, Австрия империясы императорының ағасымен құрылған австриялық «GRAWE» концерннің 100% еншілес ұйымы болып табылады – және Штирия, Каринтия және Крайнеде өрттен өзара сақтандыру империялық-корольдік артықшылықты австрияішілік қоғам ретінде тіркелген.
Бүгінгі таңда концернге 16 сақтандыру компаниясы, 3 банк, 5 жылжымайтын мүлік басқарушы компания кіреді. Өкінішке орай, «Medlife» Қазақстан аумағында өз қызметін қаржылық реттеуші тарапынан белгілі бір шектеулерге байланысты тоқтатты.
- Неге бұл қиындықтар пайда болды? Елдің әрбір азаматы ақшасын өзінің қалауы бойынша иелік етуге, сондай-ақ қаржылық қызметтерді және шетелдік компаниялардың өнімдерін пайдалануға құқылы емес пе!
- Сіздікі өте дұрыс!
Қазақстан Республикасы Конституциясының 28-бабының 2-тармағында былай делінген: Ерiктi әлеуметтiк сақтандыру, әлеуметтiк қамсыздандырудың қосымша нысандарын құру ынталандырылады.
Алайда, кейбір қолайсыздықтарды тудыратын белгілі бір құқықтық соқтығысулар бар.
Жағдай 2020 жылы түбегейлі өзгереді - Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі кезіндегі бесжылдық өтпелі кезеңнің соңында, ол кезде шетелдік банктер мен сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары белгіленген талаптарға сай болса, ел аумағында филиалдарын аша алады.
- Егер австриялық сақтандыру компаниялары туралы айтатын болсақ. Олар зейнетақы өнімдерімен қалай жұмыс істейді және неге бұл өнімдер танымал?
- Өздеріңіз білетіндей, зейнетақы қорланымы тек қана зейнетақы қорларында ғана емес, сондай-ақ өмірді сақтандыру компанияларында да құрылуы мүмкін, егер сақтандырушыда қызметтің осы түрін жүзеге асыруға лицензиясы бар болса.
Бұл келесідей жүзеге асады:
1. Зейнетақы капиталы тұрақты жарналары бар уақыт кезеңінде құрылады.
2. Зейнетақы капиталы дереу, бір реттік төлеммен құрылады.
Төлемдердің ұзақтығын клиент өзі белгілейді: белгілі бір мерзім немесе өмір бойы.
Сақтандыру компанияларының зейнетақы қорларынан айырмашылығы зейнеткерлік жасты күтпестен төлемдерді алуға болады.
Аннуитет өнімдері тек шетелде сұранысқа ие және танымал емес, сонымен қатар Қазақстанда да сұранысқа ие. Республика заңнамасында халық үшін мұндай мүмкіндік қарастырылған.
- Қазақстанда сақтандыру өнімдері, әсіресе өмірді сақтандыру, өте танымал емес. Батыс елдерінде «бізден кейін су тасқыны басса да» деген көзқарас қалай жеңілді?
- Менің ойымша, басты себептердің бірі - КСРО ыдыраған кезеңінде үлкен жастағы адамдардың алған теріс тәжірибесі.
Ел жабық болғандықтан («Темір перденің» артында), азаматтарда өздерінің саяси, экономикалық, валюталық және басқа да тәуекелдерін әртараптандыруға мүмкіндіктері болмады.
Болашақта қалыптасқан жағдайлар, үлкендердің оң тәжірибесі жастарға берілгендегідей, ұрпақтар мирасқорлығының бұзылуына ықпал етті.
Бұдан басқа, нарыққа ақпараттық белсенділікті жоғарылату жетіспейді.
Нәтижесінде, біреу қаржылық жүйеге сенбейді, ал біреуде бұл туралы үстірт түсінік бар немесе түсінік мүлдем жоқ.
Дамыған елдерде сақтандыру компаниялары 200 жылдан астам жұмыс істейді және өздерінің беделін қадірлейді, бұл олардың жоғары сенімділігін көрсетеді.
Әрине, осындай ұзақ уақыт ішінде осы мемлекеттердің тұрғындарында да ерекше қаржы мәдениеті қалыптасты: өмірге, денсаулыққа, мүлікке көзқарасы және т.б.
Бүгінгі таңда Қазақстандағы жағдай түбегейлі ерекшеленеді. Бізде әртүрлі қаржы құралдарына, белгілі бір валютамен шектелмей, ел ішінде де, шетелде де инвестициялау мүмкіндігі бар.
- Айтпақшы, Nomad Life өмірді сақтандыру компаниясы жақын арада валюталық депозиттерге балама болатын «Номадтар алтыны» қызықты инвестициялық және сақтандыру өнімін іске қосты. Сақтандыру компаниясы долларда жылына 3,26% мөлшерлемеге дейін, қазір кейбір банктер сәл нөлден жоғары мөлшерлеме бергенге қарағанда, жинақтаушы полис ұсынды. Неліктен осы өнім дәл қазір пайда болды?
- Шындығында, бұл идея Қазақстанның сақтандыру нарығында бұрыннан бері жоспарда болған, бірақ бірқатар себептер бойынша ол биылғы жылы ғана іске қосылды.
Біріншіден, биылғы жылы жоғары пайыздық мөлшерлемесі бар АҚШ доллары бойынша банктік салым шарттарының мерзімі аяқталады және қазақстандықтарда енді тартымды қайтарымды алуға балама болмайды.
Екіншіден, салық заңнамасында енгізілген өзгерістерге сәйкес сақтандыру компанияларының өмірді жинақтаушы сақтандыру бойынша төлемдеріне салық салынбайды.
Бұл екі фактор, сақтандыру қорғанысын қоспағанда, кепілдендірілген жоғары табыстылық, салынған қаржыны өндіріп алу және декларациялануының жоқтығы, осы өнімнің пайда болуына және оның оң нәтижелерін беруіне серпін берді.
Шын мәнінде, сақтандыру компаниясы шетелдік валютадағы депозиттері бар және ақша тиімді жұмыс істеуі керек екенін білетін банктердің клиенттеріне балама ұсынады.
«Номадтар алтыны» - қазақстандық сақтандыру нарығында, шетелдік компаниялардың өмірді инвестициялық сақтандыру құралдары сияқты өмірді жинақтаушы сақтандырудың алғашқы өнімі,
Биыл біз сақтандыру секторының басқа ойыншыларынан жаңа ұсыныстардың пайда болуына куә боламыз деп ойлаймын.
ТИПТІК СЫЛТАУЛАР
- Дулат, сіз қаржы кеңесшісі ретінде, адамдардың қаржылық жағдайына не себепті араласпайтынына, қаржылық жоспарлауға және ақшамен жұмыс істеу мәдениетіне қатысты негізгі қарсылықтарымен жақсы таныс боларсыз. Негізгі типтік сылтаулармен бөлісіңізші?
- Қазақстанда аз адамдар қарапайым ережені ұстанады - өзіңе төле. Біздің елімізде көптеген адамдар бір күнмен және бір жалақымен өмір сүреді.
«Өзіңе төле» ережесінің мәні қандай?
Әрбір кіріс алу кезінде алдымен өзіңе «төлеу» керек, яғни ақшаның бір бөлігін - 10% / 20% сақтап қою керек. Неге көп адамдар мұны істемейді?
Бірінші сылтау: бүгінгі күнмен өмір сүру керек, болашақты күту қажет емес, мүмкін, мен ол күнге дейін жете алмаймын!
Ал егер жетсеңіз, онда не?
Болашақ келсе, сен оған дайын емессің! Сен қазіргідей күшті, әдемі және сау болмайсың!
Бірақ бүгінгі күні жағдай мүлдем өзгеше, өмір сүру ұзақтығы, өмір сүру сапасы мен медицина салдарынан өседі.
БҰҰ мәліметтері бойынша, ғасырдың ортасына қарай Әлемде 100- ден асқан 3.2 млн адам тұратын болады, ал бүгінгі күні олардың саны 343,000 астам адам.
Германияда 17 мыңнан астам адам 100 жылдық мерейтойын атап өтті.
2050 жылға қарай Жапония халқының шамамен 1% -ы 100 және одан көп жасқа толады.
Бүгінде әлемде жасы 110-нан асқан, оның ішінде 27-і 115 жасқа толғанын атап өткен 70 «супер ұзақ өмір сүруші» өмір сүріп жатыр.
Екінші сылтау: неге мен болашақ туралы ойлануға тиіспін, менің өзім тәрбиелейтін және оларға еңбегімді сіңіретін балаларым бар емес пе?
Стоп. Бірақ сіздің балаларыңызда да өз балалары болады, оларға білім беруге байланысты жоғары шығындарға ие болады. Мүмкін, олар үшін қосымша ауыртпалық болмай, өздерінің немерелеріне көмектесуге мүмкіндіктері бар өзін-өзі қамтамасыз ететін ата-ана болу керек шығар?
«ТИТАНИК» ҚАҚТЫҒЫСАТЫН АЙСБЕРГ
Қазақстанда, зейнетақы жүйесін енгізуге байланысты, 1979 жылдан бері туылған адамдар тек өздеріне сене алады. Егер олар жеткілікті жинақтама және қаржылық қауіпсіздік жастықшасын, өзінің зейнетақы капиталын жасамаса, олар кедейлікте өмір сүреді, өйткені олар мемлекеттік ынтымақты зейнетақыға сене алмайды. Әркім өзінің жинағанына өмір сүреді.
Біздің еліміздің азаматтары зейнеткерлік жасқа жетіп, лайықты демалысқа шыққанда, бірден қаржы ресурстарының жетіспеушілігімен бетпе-бет келеді, себебі жалақы мен зейнетақы мөлшері өте ерекшеленеді. Осылайша, бұл адамдарда қаржылық кернеу қалыптастырылады, бұл үлкен стрессті тудырады.
ШЕШІМ
Біздің өміріміздегі негізгі оқиғаға, біз жұмыс істеуді қаламасақ немесе жұмыс істей алмайтын болсақ, біз алдын-ала дайындалуымыз керек. Өмірдің белсенді кезеңінде зейнетақы жоспарын жүзеге асыру бойынша жұмыс істеу керек - зейнетақы капиталын құру қажет.
Өмірінің белсенді кезеңінде 30-45 жаста оны қалыптастыру қажет.
Ләззат орнына мақсат
Адамдар жиі минуттық өмірлік ләззатқа ақша жұмсайды. Неғұрлым практикалық және өнімділік жоспар – болашақтағы жақсы нәтижелерге әкелетін жұмыс активтерін құру үшін мезеттік ләззаттарды қысқарту.
ЖИНАҚТАУ ФИЛОСОФИЯСЫ
Біз үшін маңызды мақсат үшін мезеттік ләззат алудан бас тартуға үйрену. Осы философияны өзіңізге дұрыс қаржы дағдыларын үйрету арқылы қолдануды бастаңыз, дағдылар - адамның екінші сипаты деп текке айтылған емес.
ҚАРЖЫЛЫҚ ДАҒДЫЛАР ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Бұл адамның өз қаражатына қатысты бірдей әрекеттерді сақтау және жасау қабілеті.
Зиянды қаржылық дағдылар қарыздарға, қаражаттың созылмалы жетіспеушілігіне, қажетсіз заттардың асып түсуіне әкеледі.
Мысалы, әйелдер толып тұрған гардеробтарды ұнатады. Дүкендерге берудің орнына мақсат қойыңыз - өз балаларыңызға жақсы білім беруді және өздеріңіз үшін - жұмыс істейтін және табыс табатын активтердің берік іргетасын қалыптастыруды. Активтерді, киімге қарағанда, сіз мұраға бере аласыз!
ЖАҚСЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ДАҒДЫЛАР
1. Жинақ жоспарын құру
2. Еңбек ақысын алған күні төлемдерді төлеу
3. Өзіңіздің шығындарыңыз бен кірістеріңізді бақылау және қадағалау
4. Тұрақты дүкенге барудың орнына қызықты хобби таңдау
5. Сатып алуды бір айға қалдыру. 30 күннен кейін ол әлі де маңызды болса, онда сатып алуға баруға болады.
Оноре Бальзак былай деген: «Бізде наздарға әрқашан ақша бар, біз тек пайдалы және қажетті шығыстарға ақшамызды аяймыз.»
ЕҢ ТӨМЕНГІ ЗЕЙНЕТАҚЫ КАПИТАЛЫН ҚАЛАЙ ЕСЕПТЕУГЕ БОЛАДЫ?
Әдетте ай сайын жұмсайтын негізгі шығындарды қарап шығыңыз және есептеңіз.
- Пәтер
- Тамақ
- Киім
- Көлік
- Байланыс
- Медицина
- Өзіңіздің пункттеріңізді қосыңыз
Уақыт өте келе өмір сүру құны өсіп келе жатқанын ескеріңіз, азық-түлік, коммуналдық қызметтер немесе медицина да арзандамайды.
Айталық, сізге қарапайым өмір үшін айына 100 мың теңге қажет. Сіздің өміріңізге 1 жылға ең аз резерв 1.2 миллион теңгені құрайды.
Біздің өмір сүретін жылдарымыз, мысалы, 10, 20, 30 жыл.
Демек, осы жылдардағы минималды қорлар 1,2 миллион, 2,4 миллион және 3,6 миллион теңгені құрауы тиіс.
Әрине, бұл капитал жай жатпай, ең болмағанда жыл сайынғы инфляцияны жауып, жұмыс істеуі керек. Капитал өзінің сатып алушылық қабілетін жоғалтпауы керек.
Егер сіз өзіңіздің зейнетақы капиталыңызды құрмаған болсаңыз, онда зейнеткерлік жаста стресстің пайда болуын сезінесіз, өйткені сіз жеткілікті түрде емделмейсіз, яғни өмір сүру сапасы күрт төмендейді. Соның салдарынан бұл сіздің өміріңіздің ұзақтығына әсер етеді.
- Сонында, - дейді Дулат Телпекбаев. - Enpi.kz оқырмандары әйгілі Дейл Карнегидің сақтандыру агентіне жазған зейнетақы аннуитеттері туралы хатын оқуларын қалаймын.
Дэйл Карнегидің өзінің сақтандыру агентіне хаты:
«Жақында мен өзімнің сақтандыру полистерімді сұрыптадым. Өзімнің бірінші полисімді мен сізден 1920 жылдың 16 наурызында сатып алдым. Менімен сізден сатып алынған бұл және басқа да полистерге қарап, мен әрқашан ойланамын: мен өмірді сақтандыруға осы ақшаны салмасам, олармен не болатын еді?
Мүмкін олардан ештеңе қалмас еді. Мүмкін оларды менің жинақ ақшамның көбі кеткен тағдыр күтуші ме еді, мен қор биржасында көп жоғалттым және олардың аз ғана бөлігі табыс әкелді немесе болашақта әкеледі. Мен сондай-ақ шығындарға ғана емес, алаңдаушылық пен бас ауруларына алып келген басқа да қаржы инвестицияларын жасадым.
Ал менің өмірді сақтандыруым маған бас ауруын да, шығын да келтірген жоқ. Полистерді талдай отырып, мен өзіме өмірді сақтандыруға салым салғаным үшін бақытты болатынымды айттым. Қызық, Фрэнк, сізге бұдан 20 немесе 30 жыл бұрын сақтандыруға ақша салып өкінген, 50 жасар адам кездесті ме?
Шынымды айтқанда, мен өміріме қайта қарап, 16 наурыз 1920 жылы сот сізді менің қамқоршым ретінде тағайындамағанына және үйіме салынған, аннуитеттерге салым жасау үшін ақшаға қосымша менің жинақ ақшамның әрбір долларын беруге мәжбүрлемегеніне өкінемін.
1920 жылы мен 32 жаста болғанда, ақшаны қайда салу керектігін білемін деп ойладым, және, әрине, қазіргі ұрпақ сол сезімді бастан кешуде. 54 жас өмір сүріп, мен, ақылмен ақша салу, табыс табу сияқты қиын-ақ екен деген қорытындыға келдім.
Сіз, Фрэнк, өмірді сақтандыруға қаражат салуды ұсынатын адамдарға жақсы қызмет жасайсыз және егер сіз сақтандыруды сатып алу керек пе әлде жоқ па деп күмәнданатындарға менің хатымды көрсету қажет деп тапсаңыз, оған менің рұқсатымды алдыңыз».
Автор: Ботагоз Жуманова, БЖЗҚ Қоғамдық кеңесінің бұрынғы мүшесі, журналист
Дереккөз: https://enpi.kz/mnenie/pensionny-kapital
Фото http://bulgaria-dobrich.ru сайтынан
