Ал, біздің елде жұмысшыларды жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру бар. Алайда, Экология және табиғи ресурстар министрлігі орманшыларды сақтандырмайды, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі мұны байқамайды.
Біздің елімізде жалдамалы қызметкерлерді қорғаудың үш деңгейі бар. Әлеуметтiк қорғаудың бiрiншi деңгейi отбасында мүгедектiгi бойынша немесе асыраушысынан айырылған жағдайда мемлекеттен базалық жәрдемақы алуды көздейдi. Қорғаудың екінші деңгейіне Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан (МӘСҚ) төлемдер кіреді. Еңбекке қабілеттіліктен айырылған жағдайда қор зардап шеккен қызметкерге сақтандыру төлемдерін тұрақты түрде төлеуге міндетті. Жәрдемақы мөлшерін анықтау кезінде қызметкердің еңбек өтілі де, оның еңбекке қабілеттілігінен айырылу дәрежесі де ескеріледі. Әлеуметтік қорғаудың үшінші деңгейі сақтандыру компаниялары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдерін қарастырады.
Міндет пен ар-ождан бойынша
2005 жылы әрбір жұмыс беруші өз қызметкерлерін еңбек міндеттерін орындау барысында болатын жазатайым оқиғалардан сақтандыруға міндеттейтін заң қабылданды. Заңның қабылданғанына 15 жыл өтсе де, әлі күнге дейін өз қызметкерлерін міндетті сақтандыру шартын жасамайтын компаниялар, соңғы қайғылы оқиға көрсеткендей, мемлекеттік органдар да бар.
Ұлттық Банктің статистикалық мәліметтеріне сәйкес, «Қызметкерлерді еңбек міндеттерін орындау кезіндегі жазатайым оқиғалардан сақтандыру» секторы бойынша өмірді сақтандыру компанияларының сыйлықақылары 2023 жылғы сәуірде наурыздағы 64,8% өсімге қарсы 64,7%-ға өсті (барлығы – жылдан жылға). Ақшалай жинақтар 25,9 млрд теңгені құрады.
«Сандарға мән бермеңіз. Іс жүзінде, бүгінде еліміздегі жұмыс берушілердің 30-35 пайыздан аспайтыны ғана өз қызметкерлерін жазатайым оқиғалардан сақтандырады. Ал бұл әртүрлі органдар жиі тексеретін жұмыс берушілер. Әдетте бұл өндіріс, экономиканың нақты секторы. Мемлекеттік кәсіпорындар сирек тексеріледі, сондықтан шенеуніктердің қызметкерлерді қорғаудың қажеттілігі жоқ», - дейді жағдаймен таныс дереккөз.
Сонымен қатар, спикер заңда ерекшелік бар екенін де қосты. Мысалы, ҚЖОМС КММ (коммуналдық мемлекеттік мекеме) түріндегі компаниялар үшін міндетті емес.
«Сонымен менің түсінгенімше, біздің елдегі орман шаруашылығы дәл осындай нысанда рәсімделген. Орманшылардың жұмысы қауіпті екенін бәрі біледі: қыста олар тоңып, қар көшкіні астында қалуы мүмкін, көктемде өзен-көлдердің тасқыны, браконьерлер мен жабайы аңдар да кездеседі. Бірақ заң қарапайым халықтың пайдасына қабылданбады. Ал мұнда, журналистер, әзірлеушілерді іздеп, депутаттармен сөйлесу керек. Жағдайды түзету керек. Жеті миллион 15 мың доллардан сәл артық. Осы төлемге балаларды өсіруге болады ма?!»
Спикер ашынады
Заңнамаға өзгеріс енгізусіз жағдайды Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі түзете алар еді. 1 маусымдағы жағдай бойынша республиканың 481 кәсіпорнында мемлекеттік еңбек инспекторлары 15,3 мың қызметкерге 2,8 миллиард теңгеден астам жалақы берешегін анықтады. Аталған кәсіпорындардың басшыларына 570 орындалу үшін міндетті ұйғарым шығарылып, 78,3 миллион теңгеден астам сомаға айыппұл салынды.
«ЕХӘҚМ өкілеттігі әлдеқайда кең. Бірақ неге екені белгісіз шенеуніктер мемлекет сақтандырмаған қазақстандықтардың мәселесін көрмей отыр. Оның үстіне, менің мәліметім бойынша, көптеген мемлекеттік органдардың қызметкерлері жазатайым оқиғалардан сақтандырылмаған, яғни Экология министрлігіндегі жағдай ерекшелік емес, заңдылық. Осы орайда, қазір Еңбек министрлігі сақтандырудың бұл түрін мемлекеттік компанияға алуға әрекеттеніп жатқанын еске сала кетейін. Осы «соқырлық» пен Еңбек министрлігінің соңғы бастамасы байланысты ма? Білмеймін», - дейді Астанадағы дереккөз.
ҚЖОМС қанша тұрады және не нәрсеге кепілдік береді
Қызметкерлерді жазатайым оқиғалардан сақтандыру – бұл ЖШС және ЖК сияқты заңды тұлғалардың еңбек міндеттерін орындау барысында орын алған жазатайым оқиғалардан өз қызметкерлерін қорғауды қамтамасыз ету үшін сақтандыру шартын жасасу процесі.
Сақтандыру сыйлықақысының ең төменгі мөлшері 1 ЕТЖ-ны құрайды (2023 жылы – 70 мың теңге). Алайда, жазатайым оқиға болған жағдайда сақтандыру компаниясы қызметкерге ақша төлейді. Зиянның мөлшері қызметкердің кәсіптік еңбекке қабілеттілігін жоғалту дәрежесімен анықталады. Қызметкерге өтемақы мөлшері жоғалту дәрежесіне байланысты. Өтемақы мөлшері орташа айлық жалақы негізінде есептеледі, бірақ 10 ЕТЖ-ден аспауы керек (2023 жылы – 700 000 теңге).
Егер қызметкер қайтыс болса, жерлеуге кеткен шығындар өтеледі. Өтемақыны жерлеуді жүзеге асырған адам алады. Сақтандырушы 100 АЕК көлемінде төлемдерді төлейді. Сақтандыру төлемінің сомасы, жерлеу шығындары шарт бойынша сақтандыру сомасынан артық болса, жұмыс беруші сақтандырушыға айырмашылықты төлейді.
«Азаматтық кодекске сәйкес, жұмыс беруші өз қызметкерлері алдында еңбек міндеттерін орындау кезінде жазатайым оқиға болған жағдайда жауапты болады. Егер қызметкерлер сақтандырылмаса, компания келтірілген зиянды өз қаражаты есебінен өтеуге міндетті болады. Ауыр жарақат немесе өлім жағдайында мұндай төлемдер ұзақ уақыт бойы жалғасуы мүмкін. Сондықтан, қазір жәбірленушілердің отбасына жақсы заңгерлер келсе, олардың мемлекеттік жұмыс берушілерге қарсы сот ісін жеңіп шығуға толық мүмкіндігі бар деп ойлаймын және олар ұзақ жылдар бойы балаларға бөлек зейнетақы төлейтін болады, – дейді Астанадағы дереккөз. – Сондықтан жұмыс берушілерге қазақстандық заңнаманы бұзбауға және өз қызметкерлерін жазатайым оқиғалардан сақтандыруға кеңес беремін. Форс-мажорлық жағдай кезінде төлемдерді сақтандырушылар ұзақ уақыт бойы жүргізетін болады», - деп түйіндеді атын атағысы келмейтін дереккөз.
Бюджеттен басқа
Экология министрлігі орманшыларды сақтандырудан үнемдесе, олардың отбасына қарапайым қазақстандықтар, қаржы ұйымдары мен бизнес өкілдері көмектесуде. Осылайша, адамдар Халық банкінен үш миллион теңге алады. Сондай-ақ, қаржы ұйымы оларға берілген барлық несиелерді есептен шығарады. Еуразиялық банк қайтыс болған адамдардың қарызын да өшіріп жатыр. Freedom Holding Corp. «Семей цемент зауыты» ЖШС-мен бірлесе отырып, өртте қаза тапқандардың отбасыларына аннуитет төлемдерін төлейтін болады. Бағдарламаның шарты бойынша, табиғи апат кезінде әкелері қайтыс болған кәмелетке толмаған балалардың пайдасына балалар 18 жасқа толғанға дейін ай сайын 200 000 теңге көлемінде жәрдемақы төленеді.
Дереккөзі: https://dknews.kz/ru/eksklyuziv-dk/293728-pochemu-ne-strahuyut-lesnichih
Сурет ашық дереккөздерден
