2019 жылдың соңына қарай ерікті жарналары бар зейнетақы шоттарының саны 40 000-нан сәл артық, ал аудандағы барлық ерікті жинақтардың сомасы 2 млрд теңгені құрады. Шоттар мен жинақтардың өсуінің оң динамикасы бар болса да, бірақ бұл өнімге деген қызығушылықтың жоқтығын көрсетеді.
Әрине, салымшыларға әсер ететін жағдайда салық салу, депозиттермен салыстырғанда едәуір тиімсіз талаптар және т.б. бір қатар мәселелер бар. Бірақ жалпы алғанда, ерікті зейнетақы жинақтары жүйесін дамытумен және ілгерілетумен ешкім айналыспайды деп мойындау керек.
Осы өнімнің әйгілі болмауы «БЖЗҚ» АҚ-ның салымшыларды ерікті жинақ жүйесіне тарту бойынша пассивті жұмысында болып отыр.
БЖЗҚ позициясын міндетті жарналар жүйесінің мәселелерін реттеумен, қазіргі уақытта жоғары жұмыспен қамтуды ақтауға болады, алайда оған одан әрі де бұған дейін де болмайды деп болжауға болады.
Қазақстанда ерікті жинақтаушы зейнетақы қорлары пайда болған жоқ және пайда болмайтын сияқты, бірақ бұл үшін мүмкіндік бар.
Сонымен қатар, қазақстандық банк жүйесіндегі депозиттердің серпіні халықтың жинақтауға деген ұмтылысының бар екенін ғана емес, сондай- ақ жинақ үшін бос ресурстардың бар екендігін де дәлелдейді.
Әлбетте, Еңбек министрлігі мен реттеушінің белсенді қатысуынсыз, ерікті жүйені ынталандырусыз жинақтардың өсуін күту пайда әкелмейді.
Мұның өте қарапайым шешімі бар. Кәсіпқойлардың қызметтерін пайдалану қажет. Өмірді сақтандыру компаниялары (ӨСК) туралы сөз болмақ. ӨСК – тұрақтылық пен сенімділік көрсеткіштері бойынша олардан еш кем түспейтін, кейде ұтатын зейнетақы қорларына осындай бәсекелестер болып табылады. Зейнетақы қорлары сияқты, олар ұзақ мерзімді салымдарға аса мүдделі ірі институционалдық инвесторлар болып табылады.
Зейнетақы қорларымен ӨСК-ның осындай ұқсастығы бизнестің табиғатында болып отыр. Өмірді сақтандыру өнімдерінің өмірлік циклы зейнетақы қорларынан гөрі ұзақ, ол туғаннан басталады және адамның бүкіл өмірі бойы созылады. Өнімнің ұзартылған циклы ӨСК-да қызметті терең қаржылық және актуарлық жоспарлау және активтерді өлшенген басқару үшін негізді құрайды.
ӨСК қызметі мен бірқатар артықшылықтарымен ерекшеленеді:
- ӨСК сенімді басқарушылардың қызметтеріне жүгінбей, сақтандыру активтерін дербес басқарады, пруденциялық реттеу және активтердің салыстырмалы шағын көлемі ӨСК инвестицияларды тиімді жеке – дара басқаруға үйретті;
- капиталдандырылған қатысушыларға қарағанда, ӨСК кішкентай ойыншылардың барлық артықшылықтарын пайдалана отырып, инвестициялаудың неғұрлым икемді саясатын жүргізеді;
- жинақтаушы зейнетақы жүйесі – ӨСК 15 жылдан астам жұмыс істейтін сала;
- өмірді сақтандыру – реттеуші бақылайтын, демек – едәуір айқын бизнестердің бірі.
КСЖ сақтандыру өнімдерін сату 10 жыл ішінде 9 еседен астам ұлғайды, 2019 жылы сақтандыру сыйлықақылары шамамен 197 млрд теңгені құрады, ал өмірді сақтандыру бойынша компаниялардың активтерін капиталдандыру 1200%-дан астам, 440 млрд теңгеге дейін өсті. Алдағы 10 жылда ӨСК үлесіне барлық сақтандыру нарығы активтерінің және жиынтық сақтандыру сыйлықақыларының негізгі массасы келетін болады.
БЖЗҚ алдындағы ӨСК іргелі артықшылығы – үйлесімді дистрибутивті желінің болуы. Реттеуіштің талаптары агенттік желілер мен филиалдарға да қолданылады, бұл ӨСК күрделі қаржы өнімдерін сата алатын күшті өңірлік кеңселерді құруға мүмкіндік берді.
Олар 2019 жылдың қорытындысы бойынша 65 млрд теңгеден астам зейнетақы аннуитеттерімен дәлелдеді. Субъективті сезімдер бойынша жинақтаушы зейнетақы жүйесінен ӨСК зейнетақы жинақтары оған зейнетақы аннуитеті шартын төлеуге мүмкіндік беретін әрбір салымшыны ауыстырады. Сонымен қатар бұл клиенттермен жұмыстың жоғары деңгейін көрсетеді.
БЖЗҚ ерікті жүйені ілгерілетумен мақсатты түрде айналыспайды.
Стимулдар мен бәсекелестікті құрмастан ерікті жарналар жүйесі толық күшіне енбейтін шығар.
Сондықтан өмірді сақтандыру компанияларына ерікті зейнетақы жарналарын жинау құқығын берудің мәні бар.
Қазіргі жағдайда дайындалған және оқталған ойыншыларға рұқсат беру - халықты зейнетақы жинақтарын қалыптастыруға итермелеудің жалғыз мүмкіндігі.
ӨСК-да ерікті жинақтары бар схемасы жалғыз қор алдында бірқатар артықшылықтарға ие:
- бірінші кезекте, ӨСК күрделі қаржылық сақтандыру өнімдерімен таныс қазіргі клиенттерге жинақтауды ұсынады;
- олар активтер кірістілігінің тұрақты және ұзақ мерзімді ставкасын қамтамасыз етеді, ал бәсекелестік оны зейнетақы қорына қарағанда жоғары деңгейде белгілеуге мүмкіндік береді;
- ӨСК салымшыларға өмірді сақтандыру полисін береді, яғни жинақтаудан басқа салымшының сақтандыру қорғауы да болады;
- ӨСК қызметі реттеушімен нақты реттелген, ал «БЖЗҚ» АҚ үшін пруденциялық реттеу жоқ;
- ӨСК салымшыға сақтандырушының пайдасына қатысуды ұсынады. Сақтандырушының пайдасына өмірді сақтандыру жинақтаушы өнімдері - әлемде кең таралған өнім. Ерікті зейнетақы жарналары, сақтандыру құраушысыз жинақтаушы өнім ретінде, сондай-ақ пайдаға қатысу опциясына ие болуы мүмкін;
- ӨСК салымшыларға ерікті қор бере алмайтын жинақтарды алудың көптеген опцияларын ұсынады, мысалы:
- жинақтарды олардың мөлшеріне қарамастан өмір бойғы төлемдерге айырбастау;
- жинақтарды мұрагерлердің пайдасына аннуитет шартына айырбастау;
- тиісті жасқа жеткен кезде зейнетақы аннуитетіне ерікті жинақтарды енгізу;
- зейнетақы қорының схемасы бойынша мерзімді төлемдер және т.б.
Жинақтаудың басқа схемаларымен салыстырғанда салымшы үшін ӨСК-дағы ерікті жинақталған схема неғұрлым үйлесімді және икемді.
Салымшы мақсаты қажетті уақытта анықталуы мүмкін ерікті жинақтарды қалыптастырады. Ол тұрғын үй, білім беру және сақтандыру бағдарламаларына тән міндеттемелермен байланысты емес.
Х сағаты басталған кезде салымшы өзінің зейнетақы жинақтарын қалай пайдалану керектігін шешуге құқылы, сол кезде ол оларды тұрғын үй, білім беру және өзге де бағдарламаларға жібере алады.
Салымшы өз активтерін жай аннуитет шартына өз балалары мен немерелерінің пайдасына айырбастай алады. Яғни, жинақтар мұрагерлер арасында бөлінеді және белгілі бір тәртіппен төленеді. Барлығы мұны «БЖЗҚ» АҚ ұсына алмайды.
Егер міндетті жарналар нарығындағы бәсекелестікті жою мәселесі маңызды негіздеулер болса, онда БЖЗҚ ерікті жарналар нарығындағы монополиясының мәні жоқ. Шын мәнінде, қандай да бір әрекетсіз бәсекелестікті құру барлық жинақтау жүйесін одан әрі дамытуға ықпал ететін болады.
Еібек министрлігі мен реттеушіге бұл ұсыныс мемлекетке ең алдымен тиімді екенін түсіну керек – оның халықты ерікті зейнетақы жинақтарын жасауға ынталандырудың қажеті жоқ.
Өмірді сақтандыру компаниялары мұны өз бетінше жасайды, сондай-ақ бір кездері нөлден бастап елде зейнетақылық сақтандыруды айналдырды.
Дереккөзі: https://kapital.kz/finance/85248/kompanii-po-strakhovaniyu-zhizni-podstrakhuyut-yenpf.html#
Фотосурет ашық дереккөздерінен алынды
