- ҚР өмірді сақтандырудың келешегі қандай? ҚР-да қандай өнімдердің болашағы бар?
- Қазақстанда өмірді сақтандыру секторы соңғы үш жылда орташа 18% деңгейінде өте төмен базадан өсуді көрсете отырып және табыстылықтың жоғары көрсеткіштерін қолдай отырып, дамуын жалғастыруда. Сақтандыру өнімдерін әртараптандыру жалғасуда, бұл ретте сектордың пайыздық мөлшерлемелердің деңгейіне тәуелді сақтандыру өнімдерімен (мысалы, кепілдікпен сақтандыру өнімдерімен) байланысты тәуекелдерге бейімділігі еуропалық елдерге қарағанда төмен.
Өмірді сақтандырумен айналысатын компаниялардың өсу перспективалары жан басына шаққандағы ЖІӨ көрсеткішімен өлшенетін экономикалық әл-ауқаттың қалыпты көрсеткіштері аясында қолайлы болып қала береді. Соңғы он жылда қазақстандық өмірді сақтандыру секторы қолайсыз макроэкономикалық факторларға жоғары тұрақтылықты көрсетті, бұл нарықтың жеткіліксіз жетілуіне байланысты.
Қазақстанда сақтандыру қызметтерінің ену деңгейі жоғары емес, бұл өмірді сақтандыру секторын одан әрі дамытуды ынталандыру және халықтың осы сектордың сақтандыру өнімдері туралы хабардар болуын арттыру үшін реттеуші орган қабылдайтын шаралар аясында өсу әлеуеті туралы куәландырады. 2018 ж. сақтандыру сыйлықақысы-брутто үлесі ЖІӨ-да шамамен 0,2% құрады, мысалы, Еуропаның көптеген дамыған елдерімен салыстырғанда, бұл өте төмен (Германия – шамамен 6%, Швейцария – 8%-дан жоғары). Біз бұл сектордың өте шағын базадан тез өсуін болжаймыз, ол үш сегментте атап өтіледі: өмірді сақтандыру, аннуитеттік сақтандыру және қызметкерді өндірістегі жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру.
- Сіз ҚР және басқа елдердегі өмірді сақтандыру нарығын салыстыра алмайсыз?
- Дәстүрлі түрде дамыған елдерде өмірді сақтандыру үлесі елеулі үлесті құрайды және дамыған елдерде сақтандыру сыйлықақысының 50%-дан астамын жетеді. Сонымен қатар, Қазақстанда бұл процесс басталды және жалпы сақтандыру нарықтың сақтандыру сыйлықақысы құрылымында басым. Өте жиі Еуропада бір адамда 2-ден артық сақтандыру полисі бар, ол түрлі өмірді сақтандыру бағдарламаларын қамтиды.
Сонымен қатар, 2018 жылы сақтандыру шығындары 2017 жылы 11 доллармен салыстырғанда жан басына шаққанда шамамен 14 долларды құрағанын атап өтеміз, бұл жалпы сақтандыру секторына қарағанда (шамамен 54 доллар) төмен болады. Осы сектордағы сақтандыру сыйлықақысының өсуін және инфляция мен ЖІӨ өсуінің болжанып отырған қарқынын назарға ала отырып, бұл көрсеткіш біртіндеп арттырылатын болады және 2019-2020 жж. жан басына шаққанда шамамен 17 долларды құрайды деп санаймыз.
Қазақстанда өмірді сақтандыруға арналған шығыстар Францияда, Италияда және Норвегияда (жан басына шаққанда 2 000 доллардан астам) сияқты дамыған сақтандыру нарықтарына қарағанда айтарлықтай төмен, бірақ Түркия, Тунис және Кения (жан басына шаққанда 15-17 доллар) сияқты дамушы нарықтардың көрсеткіштерімен салыстыруға болады және Ресейде (шамамен 50 доллар) және Орталық Еуропа елдерінде (жан басына шаққанда 110 доллардан астам) салыстырғанда одан да төмен.
Біз 2019-2020 жылдары меншікті капиталдың рентабельділігі (return on equity — ROE) жылына орташа есеппен 20-25%, ал активтердің рентабельділігі (return on assets — ROA) сол кезеңдегі — шамамен 6% болады деп күтеміз, бұл біз өмірді сақтандырумен айналысатын еуропалық компаниялардың көрсеткіштерімен салыстырғанда өте жоғары көрсеткіш ретінде бағалаймыз. Қазақстандағы өмірді сақтандыру секторының табыстылық көрсеткіштері біздің бағалауымызға оң әсер етеді: олар басқа өңірлерге қарағанда жоғары, атап айтқанда, ROE көрсеткіші 2018 жылы орташа 8%-ды құраған Батыс Еуропа елдерінде. Біздің ойымызша, сектордың табыстылық көрсеткіштері Еуропаның кейбір мемлекеттеріне қарағанда пайыздық мөлшерлемелердің құбылмалылығына аз дәрежеде сезімтал, негізінен өмірді сақтандырумен айналысатын компаниялар бизнесінің бұрынғыша дамып келе жатқан құрылымының салдарынан қазіргі уақытта қарапайым өнімдер ұсынатын-жинақтаушы сақтандыру және өмірді белгілі бір мерзімге сақтандыру.
Сонымен бірге Еуропаға қарағанда дамымаған Қазақстанның қаржы нарықтары өмірді сақтандыру секторының мемлекеттік борыштық міндеттемелер мен депозиттерді қоспағанда, валюта типі бойынша активтер мен міндеттемелердің сәйкес еместігін басқаруға, капиталды тиімді бөлуге және инвестициялардың ұзақ мерзімді көздеріне қол жеткізуге қатысты болған мүмкіндіктерін шектейді. Нәтижесінде, бұл фактор нарықтың болашақ дамуы үшін негізгі мүмкіндіктердің бірі болып қалады.
- Сіз осы секторды дамыту бойынша реттеушілердің іс-қимылдарын қалай бағалайсыз? Осы нарықты дамыту үшін заңнамаға қандай өзгерістер енгізілуі тиіс?
- Біз төлем мәдениеті мен қаржылық сауаттылықтың төмен деңгейіне байланысты проблемалар бұрынғысынша Қазақстанда, атап айтқанда, өмірді сақтандыру секторында сақтандыруды дамытуға кедергі келтіретінін атап өтеміз. Реттеуші органның бастамасы — инвестициялық құрамдасы бар (unit-linked) сақтандыру өнімдерін енгізу және өмірді сақтандырумен, сондай — ақ білім беруді қолдау жөніндегі мемлекеттік бағдарламаларды іске асырумен айналысатын компанияларға зейнетақы қаражатын басқару жөніндегі функциялардың бір бөлігін ықтимал беру-орта мерзімді перспективада сақтандыру секторын дамытуды ынталандырады деп күтеміз. Халық санының одан әрі өсуі және өмір сүру ұзақтығының артуы өмірді сақтандыруды дамыту үшін өте жақсы перспективаларға себепші болады.
Біз реттеуші орган сақтандыру полистерін ұстаушылар үшін салық жеңілдіктерін енгізу бойынша қабылдаған шараларды оң бағалаймыз, бұл өмірді сақтандыру өнімдеріне жұмсалатын шығыстардың әлі де төмен деңгейіне қарамастан, Қазақстанда өмірді сақтандыру секторының одан әрі өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
- Соңғы уақытта баспасөзде РФ-дағы өмірді сақтандыру мәселелері туралы жазады. Инвестициялық сақтандыру нарығында не болып жатыр?
- Ресейде өмірді сақтандыру сегменті соңғы 5 жыл ішінде айтарлықтай өсу қарқынын көрсетті және сақтандыру нарығының негізгі драйвері болды, алайда біз 2019 жылдың бірінші жарты жылдығында сыйлықақы өсу қарқынының төмендегенін байқаймыз. Өмірді инвестициялық сақтандыру өмірді жинақтаушы сақтандыру өнімдеріне өз позициясын береді.
Ресейдегі сақтандыру сыйлықақысының құрылымына әсер еткен маңызды фактор өмірді сақтандыру өнімдерін сату рәсімін анықтаған реттеуші органның талаптарын енгізу болды. Мысалы, осы талаптар шеңберінде сақтандыру компаниясы Клиентті негізгі шарттар мен сақтандыру өнімінің сипаттамасы туралы жазбаша түрде хабардар етуге міндетті. Осыған байланысты біз мисселингпен проблемалар төмендейтінін көріп отырмыз, көпшілігінде ақпаратты ашудың белгілі бір стандарттарының пайда болуымен байланысты болды.
- Осынған ұқсас жағдай ҚР-да қайталануы мүмкін бе?
- Қазақстанда осы өнімнің одан әрі дамуын талқылау әзірше қиын, өйткені осы кезеңде тек қана заңға тәуелді актілер мен пруденциялық нормативтер әзірленді. Қазақстанда сақтандыру өнімі unit-linked әлемдік тәжірибелермен ұқсас келеді, оларға Еуропада сақтандыру компанияларының бизнесінің үлесі, шамамен өмірді сақтандырудың 60% сәйкес келеді. Осы сегментті дамыту кезінде ашық болып қалатын негізгі мәселе, бұл пайыздық мөлшерлемелерді және инвестициялық портфельдердің құрылымын өзгерту кезінде қажетті кірістілікті қамтамасыз ету.
Фотосурет баспасөз-қызметінен
