Қазақстанда инфляция әлемнің көптеген елдерінде сияқты өлшенеді. Тұтыну себеті деп аталатын – орташа статистикалық адам немесе отбасы үнемі сатып алатын өнімдер, тауарлар мен қызметтер жиынтығы алынады. Онда 500-ге жуық тауарлар мен қызметтер есепке алынады – мысалы, азық-түлік, киім-кешек, коммуналдық қызметтер, тұрмыстық техника, автомобильдер. Тұтыну себетінің құны айдан айға қарай немесе аптадан аптаға қарай өзгеріп отырады. Бұл өзгеріс инфляцияның өзі.
Инфляция – әрқашан бағаның өсуі. Инфляция төмен болған кезде баға өте баяу өссе де, өсіп тұрады. Инфляция төмендеп жатыр десе, бұл тауарлар мен қызметтердің шартты себетінің бұрынғы жылдарға қарағанда баяу қымбаттап бара жатқанын білдіреді.
Жоғары инфляция – әрқашан жаман: экономика үшін, бизнес үшін, қаржы нарықтары үшін және, әрине, ел тұрғындары үшін. Адамдар күтілетін қаржылық шешімдерді қабылдайды: ақшадан құтылады, оны мүмкіндігінше тезірек жұмсайды, құнды тауарларға, жылжымайтын мүлікке салады, шетелдік, «қатты» валютаны сатып алады. Жинақ жасау, депозит ашу тиімсіз болады, банк клиенттері өз шоттарындағы ақшаны алады.
Экономика үшін ең жақсы сценарий – ақшаның сатып алу қабілеті сақталған тұрақты жоғары емес инфляция. Ол бюджеттерді ұзақ мерзімге жоспарлауға, ақша жинауға, инвестициялауға, жаңа бизнес жобаларды іске қосуға мүмкіндік береді. Ұзақ мерзімді жоспарларды құру мүмкіндігі – экономика дамуының кепілі.
Жаһандық инфляция баяулауда, ал Қазақстанда ол әлі де өсуде
2022 жылы жаһандық инфляция бәсеңдей бастады және оның жылдамдығы әлемнің 30 елінде төмендеді. Ең күшті баяулау Венесуэлада байқалды – 686%-дан 234%-ға дейін, соған қарамастан мұндағы көрсеткіш әлемдегі ең жоғары болып қалды. Суданда инфляция 230%-ға, ал Ливанда 102%-ға баяу өсе бастады.
Қазақстанда 2023 жылғы қаңтарда инфляция 2022 жылғы қаңтармен салыстырғанда 20,7%-ды құрады. Ол бір айда 1,1%-ға өсті. Азық-түлік тауарларының бағасы бір жылда 25,7%-ға қымбаттады. Салыстыру үшін айтар болсақ, 2022 жылғы желтоқсанда инфляция 2021 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 20,3%-ды құраса, ай сайынғы көрсеткіште инфляция 1,2% деңгейінде қалыптасты.
Бағалар неге өседі?
• Сұраныс өседі. Адамдар кенеттен белгілі бір тауарларды көбірек сатып ала бастайды. Мысалы, пандемия кезінде дәрі-дәрмектер науқастарға ғана емес, сонымен қатар вирустық инфекциялардың алдын алу үшін және жай ғана «керек болып қалар» деп сатып алынды.
• Ұсыныс азаяды. Өнімнің бағасын үкімет ұстайтын болса, біраз уақыттан кейін сұраныстың өсуіне қарамастан оны өндіру тиімсіз болып қалады. Арзан тауарларды сату да, көбінесе, тиімсіз: жұмыскерлерге, сақтауға, шығарып көрсетуге шығындар көп, ал айналымы аз. Сондықтан өндіріс қысқарады. Жетіспеушілік басқа себеппен де туындауы мүмкін - егер сұраныс өзгеріссіз қалса, бірақ тауарлар мен қызметтер аз болса, мысалы, шұлық пен колготкалар шығаратын фабрика жабылса.
• Ұлттық валюта әлсірейді. Валюта бағамы көтерілсе, импорттық тауарлар автоматты түрде қымбаттайды.
• Жоғары инфляциялық күтулер. Адамдар мен компаниялар бағаның күрт өсуін күткенде, олар көбінесе өзінің тұтынушылық мінез-құлқын өзгерте бастайды: тауарларды керегінен көп сатып алады және аз үнемдейді. Өйткені, ертең артық төлегеннен бүгін арзанырақ сатып алу қисынды. Компаниялар өз тарапынан өндірісті кеңейтпей, өнімдерінің бағасын көтере бастайды.
Инфляцияны кім тежей алады
Инфляцияны тек өндірушілердің, сауданың, үкіметтің және сатып алушылардың бірлескен күш-жігерімен ғана тежеуге болады.
Үкімет бағаны өз бетімен орната алмайды. Бағаны ұстау үшін үкімет әлеуметтік маңызы бар тауарлар тобын бөліп алады. Олардың Қазақстандағы тізбесіне 19 тауар кіреді: ұн, нан, түтік кеспе, жұмыртқа, қарақұмық, күріш, қант, күнбағыс майы және сары май, сиыр және тауық еті, сүт, айран, сүзбе, картоп, сәбіз, пияз, қырыққабат және тұз. Үкімет олардың өндірушілеріне қолдау көрсетеді: мысалы, «әлеуметтік» деп аталатын нанды өндіруге және өткізуге жұмсалған шығындардың бір бөлігін өтейді, республикалық және жергілікті бюджеттен ақша бөледі. Сондай-ақ кәсіпорындар жеңілдетілген қысқа мерзімді кредиттер мен инвестициялық кредиттер ала алады.
Дереккөз: https://prodengi.kz/post/inflyaciya-pocemu-rastut-ceny-i-kto-mozet-ix-sderzat
Фото ашық дереккөздерден алынған
