Дағдарыстың басты себебі — міндетті зейнетақы жүйесімен қамтудағы үлкен олқылықтар. Шри-Ланка, Тайланд және Вьетнам сияқты елдерде еңбекке қабілетті азаматтардың 30%-дан азы ғана осындай бағдарламаларға қатысады. Индонезия мен Пәкістанда бұл көрсеткіш тіпті 10%-ға дейін төмендейді.
Мұның бірнеше себебі бар. Біріншіден, бейресми жұмыс пен жеке кәсіпкерліктің кең таралуы. Бұл санаттағы жұмысшылар көбінесе мемлекеттік зейнетақы жүйесінен тыс қалады. Екіншіден, көптеген елдерде шағын бизнес қызметкерлерін зейнетақы қорына тіркеуден босатылған, бұл үлкен кемшіліктер тудырады. Соңғысы, кей елдерде әйелдердің еңбекке қатысу деңгейінің өте төмен болуы оларды зейнетақы жинауға мүмкіндіксіз қалдырады.
Зейнетақысы бар адамдарды не күтіп тұр?
Тіпті формалды түрде зейнетақы жүйесінің қатысушысы болып саналатындар да, көбінесе, қартайғанда жеткілікті қаржымен қамтамасыз етілген бола алмайды. Зейнетақы төлемдері бірнеше себептермен жеткіліксіз болады.
Көптеген азиялық елдердің зейнетақы қорлары консервативті инвестициялық стратегияға сүйеніп, қаражаттың едәуір бөлігін мемлекеттік облигацияларға салады. Бұл жинақтардың ұзақ мерзімді перспективада әлеуетті кірісін шектейді.
Сонымен қатар, көптеген елдердің ережелері жұмыс ауыстырған немесе қаржылық қиындыққа тап болған жағдайда зейнетақы жинақтарын ерте шешіп алуға мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндік қиын жағдайда көмектесуге арналғанымен, іс жүзінде адам зейнеткерлікке шыққан кезде есепшотында айтарлықтай қаражат қалмайды.
Ең басты қатер — ұзақ өмір сүру тәуекелінен қорғалудың болмауы. Дамыған елдерде өмір бойы төлемдер (аннуитеттер) кең тарағанымен салыстырғанда, Азияда міндетті жинақтық схемалар көбінесе біржолғы төлем немесе белгілі мерзімге төлемді ғана ұсынады. Бұл зейнеткердің барлық жинағын өмірінің соңына дейін тауысып кету қаупін туғызады.
Сарапшылар не ұсынады?
Қиындықтарды шешу үшін аналитиктер кешенді шараларды ұсынады.
Міндетті зейнетақы жүйесінің қамтылуын кеңейтіп, оған жеке кәсіпкерлер мен шағын бизнес қызметкерлерін қосу қажет. Қазір Филиппиндер барлық еңбек етуші санаттарын қамтитын сәтті жүйенің үлгісін көрсетіп отыр.
Инвестициялық ережелерді қайта қарастырып, зейнетақы қорларына активтерді диверсификациялап, кірісті арттыруға мүмкіндік беру керек. Сонымен қатар қаражатты ерте алу мүмкіндігін шектеу, оны тек ерекше өмірлік жағдайларда ғана рұқсат ету маңызды.
Ұзақ өмір сүру тәуекелінен қорғану үшін, негізгі кіріс көзі болып табылатын зейнетақы жүйелері өмір бойы табыс кепілдейтін төлем нұсқаларын ұсынуы тиіс. Сонымен қатар, мемлекеттер әйелдер үшін зейнет жасын біртіндеп көтеріп, оларды ер адамдармен теңестіріп, көбірек жинақ жасау мүмкіндігін беруі қажет.
Сарапшылар ескертеді: егер аймақ елдері үкіметтерінің үйлестірілген және батыл әрекеттері болмаса, Азиядағы миллиондаған адамдар қартайғанда кедейлік шегінде қалу қаупіне ұшырайды. Бұл әлеуметтік бюджеттің ауыр жүктемесін тудырып, экономикалық дамуды тежейді.
Дереккөз: OECD
Фото: ашық дереккөздерден
