Деректердің үлкен ауқымын пайдалану компанияларға қолайлы баға үшін тауарлар мен қызметтердің дербестендірілген ұсыныстарын жасауға мүмкіндік береді. Алайда кез келген құбылыстардағыдай, бұның да кері жағы бар. Компаниялар кез келген қолжетімді деректерді белсенді түрде жинауға кіріседі.
Жеке мәліметтердің аяқталуы
Қазіргі әлемдегі құпиялылық пен жеке деректер бұрынғыдан да елең еткізерлік құбылыс болып отыр. Біз интернет-холдингтер біз туралы барлық ақпаратты жинайтынын білеміз. Көшелердегі, мемлекеттік мекемелердегі, көліктегі және басқа да инфрақұрылым объектілеріндегі камералар әр қадамды белгілейді. Әрине, мұның бәрі пайда әкеледі: таргеттелген жарнаманың есебінен адамдарға олардың бар екендігі туралы тіпті білмеген тауарлар мен қызметтерді табу оңай болды. Мәскеуде жасалған қылмыстың 70%-ын тергеуге бейнебақылау камераларының деректері көмектеседі.
Көбімізде бірнеше әлеуметтік желіде толтырылған профильдер және смартфонымыз бар, біз қоғамдық Wi-Fi пайдаланамыз және іздеу парақшаларға жиі кіреміз. Интернет-алыптар өздеріне өзі келетін ақпаратты қолданатыны түсінікті. Бірақ олардан қарапайым компаниялар да, соның ішінде сақтандыру компаниялары да артта қалмайды.
Жақында Нью-Йорктің қаржы қызметі департаменті (NYFS) өмірді сақтандыру компанияларына өз сыйлықтарын нақты анықтау үшін клиенттердің әлеуметтік желілерінен деректерді пайдалануға мүмкіндік беретін жаңа ережелерді шығарды. Алайда сақтандырушыларда бұл деректер олардың клиенттерін жынысы, діни сенімі, нәсілдік белгі немесе басқа көрсеткіштер бойынша дискриминацияланбайтынын дәлелдеу міндеттемесі бар.
Big data – сақтандырушылар үшін клондайк. Клиенттің өмір салтын түсіне отырып, сатуды дәл реттеуге болады. Пайдаланушы жаңа ғана сатып алынған телефонмен мақтанады – және сақтандырушы оған экранды сақтандыру ұсынысын жібереді. Қандай автокөлікті сатып алу дұрыс деп кеңес сұрайды – және оған ең тиімді авто сақтандыру нұсқаларын ұсынады. Бұның басқа жағы да бар: сақтандырушы барда және темекімен клиенттің фотосуреттерін көріп қалады және оған медициналық сақтандыру тарифін арттырады.
Адамдар жиі кіретін сайттар туралы ақпарат, фотосуреттер, жазбалардың мәтіндері және басқа да көптеген мәліметтер – бұның барлығы адамның несие төлеу қабілеттілігін нақты анықтау үшін, сақтандыру жағдайының басталуының ықтималдылығын есептеу үшін және қорытындысында – нақты сақтандыру тарифін юелгілеу үшін пайдаланылуы мүмкін. Мысалы, Британдық Admiral Insurance компаниясы қауіпсіз жүру немесе керісінше, тәуекелге бейімділік туралы айтады жеке белгілерді анықтау үшін Facebook-тегі автомобильшілердің есептік жазбаларын талдайды.
Айтпақшы, клиенттер өз еркімен кейбір жекеліктен бас тарта алады – компанияларға бонустар үшін жеке көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндіктерін береді. Мысалы, адам оның пульсін, қысым мен температураны бекітетін фитнес білезік киюге болады, немесе сақтандыру компаниясына банк картасы бойынша транзакцияларға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Егер сақтандырушы адамның экологиялық таза азық-түлікпен тамақтанатынын, алкоголь мен темекіні сатып алмайтынын және оған қоса аптасына екі рет спортзалда айналысатынын көрсе, онда алмасуға медициналық сақтандыру жеңілдігін ұсына алады. Әлемдегі ең ірі қайта сақтандырушы Swiss Re «Digi.me» стартапына ақша салынғаны кездейсоқ емес, өйткені бұл стартап пайдаланушыларға жеке деректерді түрлі әлеуметтік желілерде сақтауға, сонымен қатар дербестендірілген мәмілелер үшін компаниялармен бұл деректермен алмасып отыруға мүмкіндік береді.
Осыған ұқсасты ресейлік сақтандырушылар жасап жүр ме? Ол туралы әзірше сыбыс жоқ. Жекелеген қаржы компаниялары ашық көздерде жиналған және жүйеленген ақпаратты пайдалана алады деп болжауға болады. Бірақ, шын мәнінде жағдай қалай болғанын, нақты айту қиын. Ресейде мәселе заң жүзінде реттелмеген. Ресми түрде иесіздендірілген деректерді пайдалануға тыйым салынады. Алайда бізде «тыйым салынбағанның барлығына, рұқсат етілген» деген қағида әрдайым жұмыс істемейді. Және сақтандырушылар кез келген жағдайда мұндай тәжірибелерді жария етпеуді қалайды. Оның үстіне көз алдында «Дабл Дата» компаниясының кейсі бар. Ол «ВКонтакте» әлеуметтік желісінің пайдаланушылары ашқан сауалнамаларынан деректерді жинайды, оларды талдайды және қаржы компанияларына түрлі шешімдерді ұсынады: әлеуетті қарыз алушылардың несие қабілеттілігін бағалау, борышкерлерді іздеу және т.б. «ВКонтакте» әлеуметтік желісіне ие Mail.Ru Group «Дабл Дата» компаниясынан осы тәжірибені тоқтатуды талап етеді. Олардың арасында сот үшінші жыл жалғасуда.
Қандай заңдар қабылданса да, Желідегі айналып жүрген ақпараттың көптеген санын түрлі компаниялар пайдаланатынын мойындауымыз керек: ретейлерлер мен туроператорлардан банктер мен сақтандырушыларға дейін. Бұған тыйым салу – интернетке немесе смартфондарға мораторий салумен тең. Сонымен қатар, жақында бұл процесс жаңа деңгейге шығады, онымен салыстырғанда жеке деректердің ағып кетуі бос емес көрінеді. Сонымен қатар, жақында бұл процесс жаңа деңгейге шығады, онымен салыстырғанда жеке деректердің жайылып кетуі ұсақ-түйек болып көрінеді.
Геном тәуекел факторы ретінде
Әлеуметтік желілердегі жеке деректер мен фотосуреттер – бұл, әрине, тауарлар мен қызметтерді ұсынатындар үшін маңызды ақпарат. Бірақ адам туралы геном тестінің нәтижелері әлдеқайда көп нәрсені айтып бере алады. Олардың көмегімен адам денсаулығының болашақ жағдайын жоғары дәрежеде болжауға болады. Қолыңызда осындай мәліметтер бар болса, ұрықтардағы ауруды дәл диагностикалауға, алдын алуға, жоюға болады. Бұдан басқа, белгілі бір ауруларға бейімділікті анықтау арқылы жеке қауіп факторларын мұқият қадағалауға болады. Бұл генетикалық тестілердің мәліметтері адамға қажетті сақтандыруды ұсынуға және денсаулық жағдайын және ауруларға генетикалық бейімділікті ескеретін жеке сақтандыру тарифін реттеуге мүмкіндік береді. Екінші жағынан, бұл деректер өте қауіпті. Жүрек-қан тамырлары немесе онкологиялық ауруларға бейімділігі бар адам үшін сақтандырушылар медициналық сақтандыруға жоғары тарифтерді белгілейтіні түсінікті.
Генетикалық ақпаратты пайдаланудың алғашқы үлгісі бар. Жақында медициналық сақтандырумен айналысатын Aetna халықаралық компаниясы өз клиенттеріне денсаулық жағдайын бақылау сапасын жақсарту үшін ДНК-тестілеуді өз бетінше өткізуге мүмкіндік берді. Адамдар өз тіндерінің үлгілерін (ауыз қуысынан жағынды) алып, деректерді өңдеуге келісім беріп, оларды компанияға жібере алады. Оның орнына оларға денсаулық жағдайын жақсарту бойынша кеңес пен ұсыныстарды береді. Бұл әзірше геном деректерін пайдаланудың алғашқы талпыныстары. Және бұл денсаулыққа бақылау жасаумен ғана шектелмейтіні айдан анық.
Генетикалық ақпаратты пайдалану саласында біз әлеуметтік-этикалық проблемалардың тұтас кешеніне тап болдық. ДНҚ тестілері сирек болғандықтан, ал генетикалық банктер енді ғана қалыптасатындықтан, мәселе жасанды болып көрінеді. Бірақ бірнеше жылдан кейін сақтандыру қызметтеріне әділ және кемсітілмейтін қол жеткізуді қалай қамтамасыз ету мәселесі сала үшін ең маңызды мәселелердің бірі болады. Оған жауапты әзірше ешкім білмейді. Кейбір елдерде (Франция, Германия, Австралия, Канада) генетикалық ақпаратты пайдалануға әзірше мораторий орнатылды. АҚШ-та бұл мәселе құқықтық вакуумда тұр. Жалпы Федералдық заң жоқ, ал Штаттар заңдары әртүрлі позицияны көрсетеді: толық тыйым салудан бастап рұқсатқа дейін, бірақ адамның келісімімен. Ресейде генетикалық ақпаратты пайдалануды регламенттейтін (немесе тыйым салатын) құқықтық нормалар жоқ.
Реалист болайық: қазіргі әлемде үлкен деректерді жайылуды немесе пайдалануды шектеу мүмкін емес. Сондықтан ең жақсы шешім жеке адамның құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтірмей, оларды пайдалануға мүмкіндік беретін тетіктерді әзірлеумен айналысу.
Дереккөзі: https://pro.rbc.ru/news/5dedc4779a79470af9b35ce3
Фотосурет ашық дереккөздерінен алынды