Бір жеке зейнетақы шотындағы (ЖЗШ) жинақтардың орташа мөлшері. 2024 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша МЗЖ бойынша жинақтардың орташа мөлшері 1,6 млн теңгені құрады — бұл өткен жылмен салыстырғанда 20,6% - ға артық. Бұл ретте есепте барлық салымшылардың — қаражат жинауды енді бастаған және 25 жыл бойы жарналарды жүзеге асыратындардың ЖЗШ-ы ескерілді. Жинақтау сомасы көп жағдайда Салымшының табысына сүйене отырып, жарналардың жүйелілігі мен көлеміне байланысты болады.
Өңірлік бөліністе ЗЖ ең көп көлемі Алматыда байқалады: 3,6 трлн тг-жекелеген басқа өңірлердің көрсеткіштерінен едәуір көп. Бұл құбылыстың бір бөлігін қала тұрғындарының санымен түсіндіруге болады-адамдар неғұрлым көп болса, соғұрлым көп жинақ болады. Бірақ бұл жалғыз себеп емес. Сондай-ақ табыс деңгейін, көлеңкелі экономика деңгейін, азаматтардың қаржылық тәртібін және т.б. ескерген жөн.
Елімізде көлеңкелі жұмыспен қамту нарығының проблемасы әлі де өзекті болып отыр. Халық "конверттерде" жалақы алуды жалғастыруда, ал зейнетақы шоттары бос қалады. Нәтижесінде жұмыс берушілер емес, қарапайым адамдар зардап шегеді. Түсінікті болу үшін статистиканы қарастырайық: БЖЗҚ-дан кесте бойынша орташа айлық төлем сомасы (зейнеткерлік жасқа жетуіне байланысты) 34 075 теңгені, ал ай сайынғы төлемнің ең жоғарғы сомасы — 945 752 теңгені құрайды. Мұндай таңқаларлық айырмашылық "ашық" жалақының пайдасына ықпал етеді.
Ең аз зейнетақы жинақтарын Алматы, Ұлытау және Абай облыстары құрады. Тағы да халық саны мәселесі туындайды: Алматы облысы — саны бойынша үшінші және көлемі бойынша соңғы ЗЖ. Аймақтағы көрсеткіштер тіпті жаңадан құрылған аймақтарға қарағанда нашар.
Жоғарыда аталған проблемаларды халықаралық бейінді агенттіктер де атап өтеді. Мәселен, мысалы, Mercer CFA институты өзінің жыл сайынғы есебінде барлық елдердің зейнетақы жүйелері үшін бірқатар маңызды ұсыныстар берді. Олармен инфографикада танысуға болады.
Айта кетейік, 2023 жылы Қазақстанның зейнетақы жүйесі алғаш рет Mercer CFA институтының жаһандық зейнетақы индексіне енгізілді және жан-жақты талдау мен бағалау нәтижелері бойынша осы рейтингте 20-шы орынға ие болды, бұл өте оң нәтиже болып саналады. Төмендегі инфографикада республика көптеген дамыған елдерден озып тұрғанын көруге болады.
Mercer CFA институты 50 — ден астам индикаторды қамтитын "сәйкестік" (үлес салмағы 40%), "тұрақтылық" (35%) және "тұтастық" (25%) Үш ішкі индекс негізінде зейнетақы жүйелерін бағалауды жүргізеді. Осы индикаторлар бойынша зейнетақы жүйелеріне толық және объективті бағалау жүргізу үшін, басқалармен қатар, ЭЫДҰ, Дүниежүзілік банк, Халықаралық еңбек ұйымы, Economist Group зерттеу және талдау бөлімшесінің және т. б. деректерін қамтитын ашық халықаралық көздерден алынған мәліметтер пайдаланылды.
MCGPI индексін талдау нәтижелері көрсеткендей, Қазақстанның зейнетақы жүйесінің қорытынды бағасы 64,9 балды құрады — бұл барлық талданатын елдер бойынша орташа мәннен жоғары.
Ашық дереккөздерден алынған сурет
